Ustalenie ojcostwa

W poprzednim wpisie pisaliśmy o instytucji uznania ojcostwa, jednocześnie wspominając o tym, że w niektórych przypadkach kierownik Urzędu Stanu Cywilnego (bądź inny uprawniony organ) może odmówić przyjęcia takiego oświadczenia i wpisania danego mężczyzny w akcie urodzenia jako ojca dziecka. W takich sytuacjach, jedynym rozwiązaniem na ustalenie faktycznego ojca dziecka pozostaje sprawa sądowa o ustalenie ojcostwa.

O tym, kiedy można wszcząć postępowanie sądowe w sprawie o ustalenie ojcostwa, kiedy może dojść do takiego ustalenia, jak wygląda procedura oraz jakie skutki wywołuje sądowe ustalenie ojcostwa dowiesz się z niniejszego artykułu.

Sądowe ustalenie ojcostwa – kiedy jest możliwe?

Pierwszym z przypadków, jak wskazano już powyżej, jest sytuacja, w której dany mężczyzna chciał uznać dziecko poprzez złożenie stosownego oświadczenia, np. przed kierownikiem USC, jednak z różnych względów organ odmówił przyjęcia tego oświadczenia, bądź sama matka dziecka nie potwierdziła ojcostwa tego mężczyzny.

Z pozwem o sądowe ustalenie ojcostwa można wystąpić także wtedy, gdy brak domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, a zatem na przykład, gdy dziecko pochodzi spoza sformalizowanego związku. Jeszcze inną sytuacją jest taka, w której pomimo istnienia domniemania co do ojcostwa danego mężczyzny, nie chce on uznać tego dziecka, a bez tego uznania nie posiada on władzy rodzicielskiej i związanych z nią praw i obowiązków, w tym obowiązku alimentacyjnego. Alimenty zatem nie będą mogły być egzekwowane, a zatem konieczne stanie się ustalenie ojcostwa przez sąd.

Kto może złożyć pozew o sądowe ustalenie ojcostwa?

Krąg podmiotów, które mogą złożyć pozew o ustalenie ojcostwa jest następujący:

• dziecko (przy czym, jeżeli dziecko nie osiągnęło jeszcze pełnoletniości, musi działać przez swojego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego),
• matka dziecka,
• domniemany ojciec dziecka,
• prokurator (może on to zrobić jednak wyłącznie wtedy, gdy wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego).

Termin na złożenie pozwu o sądowe ustalenie ojcostwa

Termin na wystąpienie do właściwego sądu z pozwem o ustalenie ojcostwa różni się w zależności od tego, która z uprawnionych osób chce takie postępowanie zainicjować. I tak kolejno:

• dziecko – w każdym czasie swojego życia, przy czym, jeżeli wytoczyło powództwo o ustalenie ojcostwa, a następnie zmarło, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni,
• matka dziecka – tylko do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości,
• domniemany ojciec dziecka – tylko do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości,
• prokurator – w każdym czasie życia dziecka.

Co ważne, z pozwem o sądowe ustalenie ojcostwa nie można wystąpić przed narodzinami dziecka lub w stosunku do dziecka, które urodziło się nieżywe. Podobnie, również po śmierci dziecka jego matka i domniemany ojciec nie mogą sami zainicjować takiego postępowania.

Postępowanie sądowe o ustalenie ojcostwa – jak wygląda?

Postępowanie zainicjowane przez uprawniony podmiot złożeniem pozwu o ustalenie ojcostwa przebiega bardzo podobnie do wszystkich innych spraw rodzinnych czy cywilnych przed sądami powszechnymi. Przede wszystkim przeprowadzane jest postępowanie dowodowe mające na celu wykazanie czy dany mężczyzna rzeczywiście jest ojcem dziecka. W tym celu mogą być przeprowadzane różne dowody – z dokumentów, nagrań czy przesłuchań świadków, jednak w tego typu postępowaniu najistotniejszym dowodem są badania DNA i wydana na ich podstawie opinia biegłego.

Badanie to polega na pobraniu materiału genetycznego – wymazu ze śluzówki policzka. Pobiera go się od domniemanego ojca, matki oraz dziecka. Jeżeli wynik badania genetycznego potwierdzi ojcostwo, powództwo zostanie uwzględnione. Jeżeli natomiast wynik wykluczy ojcostwo danego mężczyzny, powództwo będzie podlegać oddaleniu.

Co do kosztów postępowania, przede wszystkim badań DNA wykonywanych w jego trakcie, wskazać należy, że zgodnie z przepisami osoba, która złożyła pozew o ustalenie ojcostwa jest zwolniona z kosztów sądowych, o ile nie przegra postępowania. Jeśli natomiast okaże się, że pozwany mężczyzna nie jest ojcem dziecka, a zatem sąd oddali powództwo, osoba, która je wniosła będzie ponosić koszty postępowania, o ile sąd nie zwolni jej z tego obowiązku.

Skutki ustalenia ojcostwa

Skutki uwzględnienia powództwa w przypadku, w którym ojcostwo danego mężczyzny zostanie potwierdzone są tak naprawdę tożsame ze skutkami jakie powoduje uznanie ojcostwa. Najważniejszymi z nich są:

• otrzymanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem,
• pojawienie się obowiązku alimentacyjnego względem dziecka,
• nabycie przez dziecko prawa do dziedziczenia.

Nabycie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem wiąże się z powstaniem po stronie ojca wielu praw i obowiązków względem dziecka tak jak w każdej relacji rodzic-dziecko. Od tej pory ojciec dziecka ma możliwość decydowania o jego sprawach oczywiście dbając o jego dobro. Na skutek ustalenia ojcostwa dziecko może otrzymać również nazwisko swojego ojca (jeżeli taka jest zgodna wola rodziców). Jeżeli nie są oni w stanie porozumieć się co do nazwiska, tak jak w przypadku uznania ojcostwa – dziecko otrzyma oba nazwiska. Sąd w wyroku o ustalenie ojcostwa zawsze zawiera nazwisko dziecka. Jednak co ważne, jeżeli dziecko ukończyło już 13 lat, a w wyniku takiego wyroku ma dojść do zmiany jego dotychczasowego nazwiska (właśnie na przykład na nazwisko ustalonego ojca) – potrzebna jest na to zgoda tego dziecka.

Ponadto, jak zostało wskazane wyżej, jednym ze skutków ustalenia ojcostwa nad danym dzieckiem jest także powstanie po stronie ojca obowiązku alimentacyjnego względem tego dziecka, a zatem obowiązku dostarczania środków koniecznych do jego życia i wychowania. Ponadto, dziecko będzie jego pełnoprawnym spadkobiercą w przypadku śmierci ojca. Również ojciec będzie dziedziczył po dziecku co do którego sąd ustalił jego ojcostwo, jeśli umrze ono wcześniej (o ile ważny testament zmarłego nie stanowi inaczej). Ustalenie ojcostwa daje też dziecku prawo do zachowku po zmarłym ojcu i na odwrót.

Podsumowując, postępowanie sądowe o ustalenie ojcostwa jest niezwykle istotnym postępowaniem, przede wszystkim z perspektywy dziecka. Ustalenie jego ojca da mu możliwość nie tylko do wychowywania się z obojgiem rodziców, ale także do dochodzenia należnych mu od rodzica praw, jak np. prawa do otrzymywania środków utrzymania, czyli alimentów. Sądowe ustalenie ojcostwa jest szczególnie ważne w sytuacji, w której z różnych względów niemożliwym było złożenie oświadczenia o uznaniu ojcostwa.