Ubezwłasnowolnienie małżonka

W Polsce, pełnoletność uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia. W tym dniu zgodnie z prawem osoba taka nabywa pełną zdolność do czynności prawnych, która oznacza zdolność do wywoływania swoim własnym zachowaniem skutków prawnych, tj. przede wszystkim nabywania praw oraz zaciągania zobowiązań.

Osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych może zatem swobodnie rozporządzać swoimi prawami – zawierać umowy, nabywać przedmioty, decydować o swoim wykształceniu czy leczeniu itp. Niekiedy jednak w życiu zdarzają się sytuację, w których zdolność ta może zostać ograniczona całkowicie bądź częściowo m.in. z uwagi na chorobę psychiczną uniemożliwiającą samodzielne podejmowanie działań i decyzji, na przykład przez jednego z małżonków.

O tym czym jest ubezwłasnowolnienie, jakie są przesłanki do jego orzeczenia, czy małżonek może ubezwłasnowolnić współmałżonka oraz jak wygląda procedura postępowania o ubezwłasnowolnienie dowiesz się z niniejszego artykułu.

Ubezwłasnowolnienie – czym jest?

Ubezwłasnowolnienie jest instytucją prawa cywilnego mającą na celu ochronę osób, które z różnych powodów nie są w stanie samodzielnie i w sposób racjonalny kierować swoim postępowaniem.

Zatem wbrew temu co często wydaje się w społeczeństwie, nie jest ono żadną formą „kary” dla osoby ubezwłasnowolnionej. Jest to natomiast pewna prawna forma pomocy i troski o osoby tego wymagające, polegająca na częściowym lub całkowitym pozbawieniu osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Osoba taka nie może zatem w ogóle (bądź z pewnymi ograniczeniami) samodzielnie podejmować decyzji dotyczących swojej osoby i majątku, np. nie może zawierać umów, brać kredytu czy pożyczek, adoptować dziecka. Jeśli to uczyni to co do zasady czynność taka jest nieważna. Ograniczenia te mają oczywiście na celu wyłącznie ochronę jej interesów osobistych oraz majątkowych.

Przyczyny ubezwłasnowolnienia

Przyczyn powodujących możliwość orzeczenia przez Sąd ubezwłasnowolnienia wobec jakiejś osoby można wyróżnić kilka. Przesłanki te różnią się jednak w zależności od tego czy chcemy, aby Sąd orzekł ubezwłasnowolnienie całkowite czy tylko częściowe.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Zgodnie z art. 16 k.c. do ubezwłasnowolnienia całkowitego może dojść jeżeli:

• osoba jest pełnoletnia,
• osoba ta cierpi na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inne zaburzenie psychiczne (w szczególności pijaństwo lub narkomanię),
• powyższe zaburzenia powodują u tej osoby stan, który nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Co ważne, w omawianym przypadku wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Jest ona ustanawiana przez Sąd i polega na ochronie osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, która nie może sama prowadzić swoich spraw. Kuratelę sprawuje kurator ustanowiony przez Sąd i to on pomaga osobie ubezwłasnowolnionej w prowadzeniu jej spraw.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Zgodnie natomiast z art. 13 k.c. do ubezwłasnowolnienia całkowitego może dojść jeżeli:

• osoba ukończyła lat trzynaście,
• osoba cierpi na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne (w szczególności pijaństwo lub narkomanię),
• z uwagi na powyższe zaburzenia osoba ta nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie nie ustanawia się jak w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego kurateli, natomiast ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Wtedy opiekę te oczywiście sprawują rodzice. W przypadku małżonków, zgodnie z art. 176 k.r.i.o. jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek. A zatem na przykład jeżeli żona złoży do Sądu wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite swojego męża z uwagi na ciężką chorobę psychiczną, może również zawnioskować, a wniosek ten co do zasady zostanie uwzględniony, o to, aby ją ustanowić opiekunem dla swojego męża.

W kwestii ubezwłasnowolnienia zarówno całkowitego jak i częściowego pamiętać jednak należy, że sama choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy czy inne zaburzenie psychiczne nie przesądza z góry o istnieniu podstaw do ubezwłasnowolnienia.

Nie jest to zatem przesłanka samodzielna. Do niej musi bowiem wystąpić sytuacja, w której te konkretne zaburzenia uniemożliwiały danej osobie kierowanie swym postępowaniem. Jak wskazał Sąd Najwyższy: „Istnienie choroby psychicznej lub innej wskazanej w art. 13 § 1 k.c. przyczyny nie jest przesłanką wystarczającą do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Musi jej jeszcze towarzyszyć powiązana z tymi przyczynami niemożność kierowania swoim postępowaniem przez osobę fizyczną” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2017 roku, sygn. I CSK 331/17).

Wniosek o ubezwłasnowolnienie – kto może zgłosić?

Zgodnie z prawem jest kilka podmiotów, które mogą złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie danej osoby. Jak zostało wskazane w art. 545 k.p.c. wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo (z tym ograniczeniem, że krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego),
• jej przedstawiciel ustawowy.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie – procedura

Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć do Sądu Okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – właściwego dla miejsca jej pobytu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać:

• datę oraz miejscowość sporządzenia,
• oznaczenie Sądu, do którego jest kierowany,
• oznaczenie osoby, której dotyczy wniosek oraz wnioskodawcy (imię i nazwisko, numer PESEL, adres),
• nazwę wniosku tj. „wniosek o ubezwłasnowolnienie”,
• żądanie, tj. wskazanie czy żądamy ubezwłasnowolnienia częściowego czy całkowitego,
• uzasadnienie,
• załączniki, tj. odpisu skróconego aktu urodzenia uczestnika, odpis skróconego aktu urodzenia lub aktu małżeństwa jeśli wniosek składa małżonek, zaświadczenia od lekarzy specjalistów (np. psychiatra, neurolog, seksuolog) o aktualnym stanie zdrowia uczestnika postępowania,
• podpis wnioskodawcy.

W uzasadnieniu najważniejsze jest dokładne opisanie stanu zdrowia osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz wskazanie w jaki sposób stan ten uniemożliwia samodzielne funkcjonowanie i racjonalne prowadzenie swoich spraw oraz podejmowanie rozsądnych decyzji w życiu codziennym. Ważne, aby załączyć też wszystkie dowody potwierdzające zły stan psychiczny tej osoby, tj. przede wszystkim dokumentację medyczną, ale także zeznania świadków np. dorosłych dzieci małżonków.

Sprawy o ubezwłasnowolnienie są na tyle istotne, że zawsze są rozpoznawane na rozprawie w składzie 3 sędziów zawodowych. Najczęściej w takim postępowaniu przeprowadzane są opinie biegłych, a osoba, której dotyczy wniosek jest badana przez lekarzy, przede wszystkim psychiatrów.

Należy jednak pamiętać, że wniosku o ubezwłasnowolnienie nie można składać pochopnie bądź w celu zemsty na małżonku, bowiem grozi nam za to odpowiedzialność. Zgodnie z k.p.c. kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.

Czy ubezwłasnowolnienie jest na zawsze?

Co do zasady ubezwłasnowolnienia Sąd nigdy nie orzeka na zawsze, choć oczywiście może się zdarzyć tak, że nie zostanie ono uchylone do końca życia osoby ubezwłasnowolnionej. Należy pamiętać, że środek ten zawsze będzie uchylony jeśli tylko ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. W zależności od okoliczności danej sprawy możliwa jest także zmiana ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe i na odwrót.

Podsumowując, w przypadku choroby psychicznej jednego z małżonków, która uzasadnia jego ubezwłasnowolnienie, drugi współmałżonek może wystąpić do właściwego Sądu Okręgowego z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. We wniosku takim należy zawsze dokładnie opisać stan zdrowia małżonka oraz należycie go udokumentować. Zawsze warto także pamiętać, że ubezwłasnowolnienie nie jest formą kary dla osoby, której dotyczy, ale instytucją prawną pomagającą ją chronić. W przypadku chęci wystąpienia do Sądu z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie małżonka, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która udzieli fachowej pomocy prawnej w tej kwestii i pomoże sporządzić odpowiedni wniosek.