Jak rozwiązać kryzys w związku małżeńskim?

Rozwód i separacja są prawnymi środkami rozwiązywania problemów w związku małżeńskim. Choć oba mechanizmy pozostają do siebie zbliżone, zważyć należy na istotne różnice i odrębne konsekwencje, wywoływane poprzez wydanie wyroku rozwodowego oraz wyroku orzekającego separację prawną. Czym zatem różnią się obie instytucje i która z nich jest lepsza dla zażegnania konfliktu pomiędzy małżonkami? Wątpliwości w tym zakresie wyjaśnia adwokat Angelika Rucińska.

Zgodnie z przepisem art. 56 k.r.i.o., każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód, jeśli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury i doktryny, pożycie małżeńskie charakteryzowane jest poprzez istnienie trzech, podstawowych więzi: gospodarczej, duchowej (emocjonalnej) oraz fizycznej. Analiza pożycia małżeńskiego będzie zatem sprowadzała się do ustaleń, czy strony zamieszkują razem, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, współżyją ze sobą fizycznie oraz czy łączy ich więź uczuciowa. Dopiero stwierdzenie, że doszło do łącznego ustania wszystkich, powyższych elementów, uzasadnia żądanie orzeczenia rozwodu, o ile oczywiście ich zerwanie nosi znamiona ,,trwałości”, co oznacza, że nie ma możliwości na wznowienie pożycia w przyszłości. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest uznanie za zupełny rozkład pożycia sytuacji, gdy przy niepełnym zaniku określonej więzi, intensywność rozpadu innych relacji pozwala orzec, że rozkład jest zupełny.

Jednocześnie ustawodawca określił tzw. negatywne przesłanki rozwodowe, których zaistnienie, pomimo stwierdzenia zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, czyni niedopuszczalnym podjęcie przez sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie orzeczenia rozwodu.

Kiedy rozwód jest niemożliwy?

Rozwód nie jest możliwy w następujących przypadkach:

1. Jeżeli wskutek niego mogłoby ucierpieć dobro wspólnych dzieci małżonków,
2. Jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także:
   
   • Jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub gdy odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W wyroku orzekającym rozwód sąd obligatoryjnie zamieszcza postanowienia w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków, kontaktach rodziców z dzieckiem (na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o tych kontaktach) oraz w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty). Szczególnie istotnym jest okoliczność, iż już w rozstrzygnięciu rozwodowym sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich do określonych obowiązków i uprawnień.

Poza powyższym, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków (w wyjątkowych przypadkach sąd może orzec eksmisję drugiego małżonka).

Dodatkowo, na wniosek jednego z małżonków, możliwe jest w ramach przedmiotowego wyroku dokonanie podziału majątku wspólnego stron, o ile przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 k.r.i.o.).

Orzekając rozwód sąd rozstrzyga także, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, chyba że obie strony zgłoszą zgodny wniosek w przedmiocie nieorzekania o winie (art. 57 k.r.i.o.).

Co jest skutkiem orzeczenia rozwodu?

Skutkiem orzeczenia rozwodu jest ustanie więzi prawnych, wynikających z rozwiązanego małżeństwa, i tak:

1. ustaje małżeństwo pomiędzy stronami,
2. ustają prawa i obowiązki osobiste między małżonkami,
3. ustaje wspólność majątkowa,
4. ustaje ustawowe dziedziczenie po małżonku,
5. ustaje po 300 dniach domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.

Natomiast część więzi prawnych trwa nadal po rozwodzie, choć ulegają one z mocy prawa przekształceniu, jak m.in. przekształcenie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.i.o.) w obowiązek alimentacyjny względem wspólnych dzieci (art. 133 k.r.i.o.) i obowiązek względem małżonka, który ma charakter terminowy – co do zasady jest to 5 lat (art. 60 k.r.i.o.). Z inicjatywy osoby rozwiedzionej, możliwy jest powrót przez małżonka do nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa (art. 59 k.r.i.o.).

Tymczasem jedyną przesłanką dla orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Nie jest zatem wymagane, by ustanie więzi było trwałe, co wynika zresztą z samego uzasadnienia aksjologicznego wprowadzenia prawnego zalegalizowania stanu faktycznej separacji, która w danych okolicznościach może i ma przyczyniać się do złagodzenia konfliktów pomiędzy stronami i eliminacji ich przyczyn. Orzekając separację sąd ustala, czy i który z małżonków ponosi winę za zupełny rozkład pożycia, choć na zgodny wniosek stron nie podejmuje rozstrzygnięcia w tym zakresie; wówczas następują takie skutki, jakby żaden z małżonków nie był winny.

Także w przypadku tej instytucji sformułowane zostały przesłanki negatywne, jakimi są zagrożenie dla dobra małoletnich, wspólnych dzieci stron, bądź sprzeczność orzeczenia z zasadami współżycia społecznego (art. 611 k.r.i.o.). Orzeczenie separacji, w przeciwieństwie do rozwodu, jest zatem możliwe także wówczas, gdy żąda jej małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Gdy strony nie mają wspólnych, małoletnich dzieci, sąd może orzec separacje na podstawie zgodnego żądania stron.

Struktura wyroku w przedmiocie separacji jest taka sama, jak dla wyroku rozwodowego, w zakresie regulacji skutków alimentacyjnych, władzy rodzicielskiej oraz prawa do mieszkania, choć postanowienia te winny uwzględniać fakt dalszego istnienia rodziny. Podkreślić jednak należy, iż obowiązek alimentacyjny wobec małżonka w separacji ma charakter bezterminowy, także wówczas, gdy zobowiązanym jest małżonek nieponoszący winy w rozkładzie pożycia.

Zgodnie z przepisem art. 614 § 1 k.r.i.o., orzeczenie separacji ma skutki takie, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Stwierdzić należy, iż konsekwencje separacji nie są tak daleko idące, jak w przypadku rozwodu, gdyż małżeństwo stron nadal istnieje, co uniemożliwia zawarcie nowego związku. Wskazać należy, że co do zasady ustają prawa i obowiązki osobiste między małżonkami, w tym obowiązek wspólnego pożycia. Niektóre z nich pozostają jednak aktualne, i tak małżonkowie zobowiązani są w dalszym ciągu do wzajemnej pomocy (jeżeli wymagają tego względy słuszności) i wierności.

Wraz z wydaniem wyroku orzekającego separację, ustaje wspólność i powstaje rozdzielność majątkowa. Separowany małżonek nie może wrócić do swojego poprzedniego nazwiska, a strony w czasie trwania separacji nie dziedziczą po sobie. Podobnie jak przy rozwodzie, obowiązek alimentacji przekształca się w dwa obowiązki – względem dzieci i względem małżonka. Jednocześnie w akcie małżeństwa umieszczona zostaje dodatkowa wzmianka o orzeczeniu separacji.

Kiedy następuje zniesienie separacji?

Zniesienie separacji następuje na zgodne żądanie małżonków, zaś z chwilą zniesienia separacji, ustają jej skutki (art. 616 k.r.i.o.).

Co istotne, pozwany w procesie o rozwód lub o separację również może zażądać orzeczenia rozwodu, bądź separacji pomiędzy stronami. Jeżeli w procesie o rozwód jedna ze stron żąda rozwodu, zaś druga separacji, sąd orzeknie o rozwodzie, o ile spełnione są przesłanki do rozwiązania małżeństwa. Jeżeli orzeczenie rozwodu jest niemożliwe, zaś żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeknie separację (art. 612 § 2 k.r.i.o.).

Podjęcie decyzji o wystąpieniu z żądaniem orzeczenia rozwodu lub separacji wobec występujących w małżeństwie problemów, jest niewątpliwie trudnym zadaniem. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, adwokat Angelika Rucińska służy profesjonalną pomocą i fachową poradą.