Opieka naprzemienna nad dzieckiem w teorii i praktyce.

Zakończenie małżeństwa lub związku partnerskiego, z którego pochodzą wspólne małoletnie dzieci wiąże się nie tylko z koniecznością uregulowania kwestii finansowych, dotyczących partycypowania w kosztach ich utrzymania. Przede wszystkim rozstający się rodzice powinni dążyć do osiągnięcia porozumienia w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi i sprawowania bieżącej opieki nad nimi. Jednym z wariantów, które opiekunowie dziecka powinni wziąć pod uwagę jest z pewnością tzw. opieka naprzemienna.

Czym jest opieka naprzemienna nad dzieckiem?

Opieka naprzemienna nad dzieckiem nie została uregulowana wprost w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Niemniej jest na tyle rozpoznawalną instytucją, że coraz częściej pojawia się w praktyce sądowej. Opieka naprzemienna jest to system sprawowania opieki nad dzieckiem, w którym dziecko przebywa w równym czasie pod opieką każdego z rodziców, najczęściej w pewnych powtarzających się cyklach (np. 2 tygodnie u jednego z rodziców i 2 tygodnie u drugiego). Skutkuje to tym, że rodzice sprawują opiekę nad dzieckiem w takim samym zakresie.

Kiedy opieka naprzemienna może być ustanowiona?

Jak wspomniano wyżej, w polskim kodeksie rodzinnym i opiekuńczym opieka naprzemienna nie została w żaden sposób uregulowana. Nie ulega jednak wątpliwości, że wprowadzenie tego modelu sprawowania pieczy nad dzieckiem wymaga umiejętności współpracy między rodzicami oraz osiągania porozumienia w sprawach dziecka. W atmosferze konfliktu sprawowanie przez rodziców opieki naprzemiennej nad dzieckiem nie mogłoby działać prawidłowo. W związku z tym możliwości orzeczenia przez sąd pieczy naprzemiennej należy upatrywać w treści art. 58 § 1 zd. 2 k.r.o., zgodnie z którym sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. W porozumieniu takim rozchodzący się rodzice mogą zawrzeć model sprawowania opieki nad dzieckiem w postaci pieczy naprzemiennej. W tej sytuacji rola sądu ogranicza się jedynie do zatwierdzenia porozumienia i wydania orzeczenia zgodnego z wnioskami stron (przy uwzględnieniu dobra dziecka).

Pamiętać jednak należy, że w przypadku braku takiego porozumienia, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Wówczas sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Jeżeli więc dobro dziecka nie stoi na przeszkodzie powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom (mimo braku pisemnego porozumienia), wówczas sąd może również zdecydować się na ustanowienie opieki naprzemiennej nad dzieckiem.

Niewątpliwie decyzja taka powinna być poprzedzona opinią biegłych oraz oceną dotychczasowego sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem przez rodziców, ich więzi emocjonalnych z dzieckiem czy kompetencji rodzicielskich. Należy również pamiętać, że orzekając o pieczy naprzemiennej sąd powinien wziąć pod uwagę wolę samego dziecka, a także inne czynniki leżące po stronie małoletniego, np. czy dziecko mogłoby chodzić nadal do tej samej szkoły, czy konieczna byłaby zmiana środowiska dla dziecka itd. Niewątpliwie rewolucyjne zmiany w życiu dziecka nie będą zbyt pozytywnie oceniane przez sąd, szczególnie jeżeli dziecko prawidłowo odnajduje się w dotychczasowym środowisku.

Opieka naprzemienna a alimenty.

Zgodnie z treścią art. 58 § 1 zd. 1 k.r.o. w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Obowiązkiem sądu jest więc wydanie rozstrzygnięcia w kwestii alimentów na małoletnie dziecko stron. W przypadku uregulowania przez sąd pieczy naprzemiennej nad dzieckiem najczęściej kosztami utrzymania i wychowania małoletniego sąd obciąża obie strony po połowie lub w ten sposób, że będą one ponosiły w całości koszty utrzymania małoletniego w czasie pobytu dziecka u rodzica. W przypadku, gdy istnieje dysproporcja między możliwościami zarobkowymi i majątkowymi rodziców sąd może orzec o przyznaniu renty alimentacyjnej na rzecz dziecka od rodzica “lepiej zarabiającego”, celem utrzymania jednakowego poziomu życia dziecka u każdego z rodziców. Przy ustalaniu wysokości takich alimentów, należy niewątpliwie wziąć pod uwagę fakt sprawowania opieki nad dzieckiem przez drugiego rodzica i ponoszenia przez niego z tego tytułu również bieżących kosztów utrzymania dziecka.

Opieka naprzemienna a świadczenia wychowawcze.

W orzecznictwie sądów administracyjnych zaaprobowano stanowisko, zgodnie z którym sąd rozwodowy, jak i sami małżonkowie poprzez porozumienie mogą wprowadzić pieczę naprzemienną. W konsekwencji świadczenia dotyczące dziecka powinni otrzymywać tak rozwiedziony ojciec, jak i matka dziecka, u których ono przebywa. Przyjęte przez sądy stanowisko wynika z założenia, że przy opiece naprzemiennej „dziecko wchodzi w skład rodzin obydwojga rodziców„.

Opieka naprzemienna a miejsce zamieszkania dziecka.

Należy pamiętać, że miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Co jednak w sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom sprawującym opiekę nad dzieckiem w formie pieczy naprzemiennej? Zasadą jest, że można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Ustawodawca wskazuje, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa.

Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy. Nie jest możliwe wskazanie w wyroku rozwodowym dwóch miejsc zamieszkania dziecka i to nawet w sytuacji gdyby sąd orzekł w sposób wyraźny o opiece naprzemiennej. Sąd będzie więc zobligowany do wskazania jednego miejsca zamieszkania dziecka.

Należy jednak pamiętać, że miejscem zamieszkania jest miejscowość, nie zaś konkretny adres. W związku z tym jego określenie przez Sąd opiekuńczy możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy rodzice mają osobne miejsca zamieszkania, a więc miejsca te to różne miejscowości.

Podsumowując, wypracowanie przez rozchodzących się rodziców porozumienia w kwestii sprawowania opieki i wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi dziećmi nie jest łatwe, co nie zmienia faktu, iż jest to najlepszy sposób do ustanowienia opieki naprzemiennej. Jeżeli osiągnięcie porozumienia nie jest możliwe zawsze można próbować przekonać Sąd, że taka forma sprawowania opieki nad dzieckiem będzie zgodna z jego dobrem. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która udzieli fachowej pomocy w tej kwestii.