Przyjęcie i odrzucenie spadku w imieniu małoletniego

Śmierć bliskiej osoby to zawsze trudne przeżycie. Gdy w grę wchodzi spadek, sytuacja dodatkowo się komplikuje, szczególnie jeśli wśród spadkobierców są małoletnie dzieci. Poza pogrzebem pojawia się bowiem wiele formalności do załatwienia, w tym właśnie kwestię pozostawionego spadku. Jak w takiej sytuacji podjąć właściwą decyzję – przyjąć czy odrzucić spadek w imieniu dziecka? Jak i kto może tego w jego imieniu dokonać? O tym dowiesz się z niniejszego artykułu.

Uwagi ogólne dotyczące spadkobrania

W pierwszej kolejności należy wskazać, że z chwilą śmierci spadkodawcy, jego spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa. Aby stać się spadkobiercą nie jest zatem konieczne podejmowanie żadnych szczególnych czynności. Nie oznacza to jednak, że ostatecznie zawsze ten spadek otrzymamy. W chwili śmierci np. naszego rodzica, po którym dziedziczymy, możliwe są dla nas jako spadkobiercy trzy różne działania:

• przyjęcie spadku wprost,
• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
• odrzucenie spadku.

Przyjęcie spadku wprost oznacza, że spadkobierca decyduje się przejąć na siebie cały spadek, bez żadnych ograniczeń. Zatem otrzyma nie tylko jego aktywa, ale przede wszystkim pasywa, czyli zobowiązania jakie pozostawił po sobie spadkodawca. Oznacza to, że od chwili przyjęcia spadku wprost, spadkobierca odpowiada za spłatę długów spadkowych.

Z kolei w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarzaspadkobierca będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe wyłącznie do wartości ustalonego w wykazie/spisie inwentarza stanu czynnego tego spadku. Rozwiązanie to ma na celu ochronę spadkobierców, w szczególności w sytuacji, w której dopiero po przyjęciu spadku okaże się, że zobowiązania jakie pozostawił po sobie zmarły przewyższają pozostawione w spadku składniki majątku.

Ostatnią z możliwości jest odrzucenie spadku. Istnieje wiele powodów, dla których dana osoba może nie chcieć przyjmować spadku. Najczęstszym jest po prostu fakt, iż byłoby to niekorzystne dla spadkobiercy przede wszystkim w sytuacji, w której spadek to na przykład same długi. Dlatego też ustawodawca w art. 1015 k.c. przewidział możliwość złożenia przez spadkobiercę oświadczenia nie tylko o przyjęciu, ale także o odrzuceniu spadku. Odrzucić spadek można zarówno w sytuacji, kiedy jesteśmy spadkobiercą na podstawie testamentu, jak i na podstawie ustawy. Oświadczenie o odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć samodzielnie, jeżeli posiada on zdolność do czynności prawnych, czyli jest pełnoletni oraz nie jest ubezwłasnowolniony, a także przez pełnomocnika. Z kolei w imieniu osoby nieposiadającej pełnej zdolności prawnej oświadczenie takie złożyć może jej przedstawiciel ustawowy. Co ważne, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane, zatem przed podjęciem decyzji co do tego czy chcemy przyjąć czy odrzucić dany spadek należy się bardzo dobrze zastanowić.

Kiedy przyjąć, a kiedy odrzucić spadek w imieniu małoletniego?

Decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego to poważna kwestia, która wymaga starannego rozważenia wszystkich za i przeciw. Przyjęcie spadku może być korzystne, jeśli spadek obejmuje więcej aktywów niż pasywów. Wówczas dziecko stanie się właścicielem np. nieruchomości, środków pieniężnych czy innych wartościowych przedmiotów. Z kolei odrzucenie spadku może być natomiast konieczne, gdy spadek obciążony jest długami, które przekroczą wartość majątku bądź jego skład to jedynie te długi, bez żadnych aktywów. W takim przypadku warto odrzucić spadek w imieniu dziecka, które dzięki temu nie będzie odpowiadało za długi spadkowe z własnego majątku. Decyzja ta oczywiście każdorazowo musi być podjęta po rozważeniu wszystkich „za” i „przeciw”.

Jak odrzucić lub przyjąć spadek w imieniu małoletniego?

W dniu 15 listopada 2023 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, istotna w sprawach dot. oświadczeń o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Dotychczas obowiązujące przepisy prawa do przyjęcia wprost lub odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka wymagały uzyskania przez rodziców stosownej uprzedniej zgody sądu rodzinnego. Od wskazanego momentu, tj. od nowelizacji prawa rodzinnego, nie ma już takiego obowiązku. Według nowego przepisu art. 101 § 4 k.r.o., jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu. W praktyce oznacza to skrócenie procesu mającego na celu skuteczne złożenie w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, do którego małoletni został powołany.

Aktualnie, gdy rodzice (bądź inny przedstawiciel ustawowy dziecka) zamierzają przyjąć lub odrzucić spadek w imieniu małoletniego bez uzyskania zgody sądu rodzinnego, powinny zostać spełnione określone przesłanki, tj.:

• oboje rodzice posiadają władzę rodzicielską nad małoletnim powołanym do spadku,
• oboje rodzice są zgodni co do przyjęcia/odrzucenia spadku w imieniu małoletniego,
• w przypadku odrzucenia spadku – rodzic dziecka uprzednio sam odrzuci spadek, a tym samym małoletni zostanie powołany do spadku, a nadto spadek odrzuca także uprawione do tego spadku rodzeństwo dziecka powołanego do spadku,

Przyjęcie/odrzucenie spadku odbywa się poprzez złożenie stosownego oświadczenia. Zgodnie z art. 1018 § 3 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed Sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Wyjątek od powyższego stanowi sytuacja, w której dochodzi do zaistnienia tzw. konfliktu interesów, a mianowicie, gdy do spadku zostanie powołane małoletnie dziecko obok rodzica, jak również w przypadku braku porozumienia rodziców małoletniego dziecka co do przyjęcia/odrzucenia spadku. W takim przypadku jedyną możliwością jest, tak jak przed nowelizacją, wystąpienie do właściwego Sądu opiekuńczego z wnioskiem o uzyskanie stosownego zezwolenia.

Zgoda sądu nadal będzie wymagana w niektórych przypadkach, w szczególności, gdy:

• rodzice nie porozumieli się co do odrzucenia spadku w imieniu dziecka;
• spadku nie odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka (np. pełnoletnie rodzeństwo dziecka)

Termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego

Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Oznacza to, że przedstawiciele ustawowi małoletniego mają termin 6 miesięcy na podjęcie decyzji i złożenie stosownego oświadczenia w jego imieniu. Termin ten biegnie od dnia dowiedzenia się o powołaniu małoletniego do spadku, np. od dnia wizyty u notariusza, na której został otwarty testament, w którym spadkodawca powołał małoletniego do spadku.

Podsumowując, decyzja o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego to poważna kwestia, która powinna być podjęta po dokładnej analizie sytuacji prawnej i majątkowej spadkodawcy. Jeżeli rodzice są zgodni co do tego, że spadek należy przyjąć bądź odrzucić, a dodatkowo nie zachodzi opisany wyżej konflikt interesów, sprawa jest prostsza – rodzice sami (bez pomocy/ingerencji Sądu) mogą złożyć stosowne oświadczenie w jego imieniu. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z adwokat Angeliką Rucińską specjalizującym się w prawie spadkowym i zasięgnąć porady prawnej.