Dział spadku, czyli jak podzielić spadek po śmierci spadkodawcy.

W polskim systemie prawnym istnieje reguła, w myśl której prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą już z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Zgodnie bowiem z przepisami kodeksu cywilnego, spadkobiercy nabywają spadek z chwilą otwarcia spadku (tj. z chwilą śmierci spadkodawcy). Ustawa nie wymaga przy tym podjęcia przez spadkobierców jakichkolwiek dodatkowych czynności. Z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobiercy z mocy prawa wstępują bowiem w całą sytuację prawną zmarłego. Z punktu widzenia majątku spadkobiercy dochodzi więc do sytuacji, w której z momentem otwarcia spadku, spadkobiercy stają się współwłaścicielami całego majątku zmarłego (nie zaś właścicielami poszczególnych składników majątkowych wchodzących w skład spadku).

Co zrobić w sytuacji, gdy spadkobiercy będą chcieli zerwać łączącą ich więź współwłasności majątku spadkowego i rozdysponować poszczególne prawa i rzeczy wchodzące w skład spadku do majątku własnego? W takiej sytuacji konieczne jest przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku.

O tym, czym jest dział spadku, na czym polega i kto jest uprawniony do złożenia wniosku dowiesz się z niniejszego artykułu.

Czym jest dział spadku?

Dział spadku to najogólniej rzecz ujmując podział majątku spadkowego pomiędzy spadkodawców zmarłego. Jak wskazano powyżej, z chwilą śmierci spadkodawcy, jego spadkobiercy stają się współwłaścicielami całego majątku spadkowego. Poszczególni spadkobiercy nie otrzymują więc wskazanego składnika majątkowego spadkodawcy, lecz uzyskują swój udział w określonej części całej masy spadkowej. Powyższy stan wiązać się może z wieloma utrudnieniami dla spadkobierców- współwłaścicieli, np. z koniecznością uzgadniania stanowiska w zakresie sprzedaży składnika masy spadkowej, itp. Dział spadku zmierza więc do likwidacji stanu współwłasności majątku spadkowego i podziału jego poszczególnych składników pomiędzy spadkobierców, tak by mogli oni stać się wyłącznymi właścicielami konkretnych składników tego majątku. Wspólność majątku spadkowego jest więc stanem przejściowym, który ustaje dopiero w wyniku działu spadku.

Ważne! Nie istnieje obowiązek dokonania działu spadku, w związku z czym wystąpienie z żądaniem działu nie jest ograniczone żadnym terminem! Wspólność majątku spadkowego może trwać przez czas nieokreślony.

Dział spadku może nastąpić na dwa sposoby:

1. na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami,
2. na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Umowny dział spadku

Z oczywistych względów umowny dział spadku może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni zarówno co do samego podziału spadku oraz tego, w jaki sposób powinien on nastąpić. Wymagania formalne umowy są związane z przedmiotami należącymi do spadku. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Jeżeli natomiast do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Sposób i warunki dokonania podziału określają same strony. Spadkobiercy jednak nie mogą określić w umowie wielkości przysługujących im udziałów w sposób odmienny, niż wynika to z przepisów regulujących dziedziczenie ustawowe lub z treści testamentu.

Warto podkreślić, że umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku.

Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku następuje wtedy, gdy z żądaniem działu spadku wystąpi do sądu którykolwiek ze spadkobierców, a także nabywca udziału w spadku oraz spadkobiercy tych osób. Również wierzyciel spadkobiercy może wystąpić z wnioskiem o dokonanie działu, gdy dokona zajęcia praw spadkowych swojego dłużnika w drodze egzekucji.

Sądem właściwym do złożenia i rozpoznania wniosku o dział spadku jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Warto zapamiętać, że prawo do wystąpienia z wnioskiem o dział spadku nie jest ograniczone żadnym terminem. Roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega przedawnieniu!

We wniosku o dział spadku należy powołać:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia,
• spis inwentarza,
• informację o tym, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują.

Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy.

We wniosku należy również wskazać, w jaki sposób wnioskodawca domaga się podziału majątku spadkowego, tj. jakie przedmioty majątkowe chciałby przejąć na własność, czy jest w stanie dokonać ewentualnych spłat, itd.

Ważne! Dział spadku obejmuje jedynie aktywa. Sąd nie dzieli długów spadkowych. Od momentu dokonania działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Dokonanie działu spadku wymaga przede wszystkim ustalenia składu i wartości przedmiotów wchodzących w jego skład. Od prawidłowego bowiem ich ustalenia zależy określenie wartości udziałów należnych poszczególnym spadkobiercom, a co za tym idzie – wydzielenie sched spadkowych oraz wysokość spłat i dopłat. Zgodnie z art. 684 k.p.c. skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.

Ważne! Stan spadku ustala się według chwili otwarcia spadku, jego wartość natomiast według cen z chwili dokonania działu.

Podział spadku na kilka sposobów

Po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład spadku sąd przechodzi do jego podziału. Podział poszczególnych składników spadku może nastąpić na kilka sposobów.

Pierwszym z nich jest tzw. fizyczny podział spadku polegający na tym, że sąd podzieli poszczególne przedmioty fizycznie i przyzna je poszczególnym spadkobiercom stosownie do ich udziałów w spadku. W ramach tego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych współspadkobierców, jeżeli majątku spadkowego nie da się podzielić fizycznie w taki sposób, aby wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym osobom odpowiadała wielkości ich udziałów.

Drugim sposobem podziału spadku jest przyznanie poszczególnych przedmiotów spadkowych w całości jednemu lub kilku współspadkobiercom. W takiej sytuacji zostają oni obciążeni obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców, którym nie przyznano żadnego składnika spadku.

Trzecim sposobem jest tzw. podział cywilny spadku. Polega on na tym, że przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana kwota ulega podziałowi między współspadkobierców w stosunku do przysługujących im udziałów.

Co do zasady sąd związany jest sposobem podziału spadku, wskazanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. Natomiast w przypadku braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców. Powinien dążyć w miarę możliwości do dokonania podziału fizycznego.

Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku.

Od wniosku o dział spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 500 zł, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Natomiast opłatę stałą w kwocie 1000 zł pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł (art. 51 u.k.s.c.).

Podsumowując, przepisy regulujące dział spadku charakteryzują się dość skomplikowaną strukturą, a prawidłowe skonstruowanie wniosku może mieć ogromny wpływ na dalsze losy osób dziedziczących po zmarłym. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sprawami spadkowymi w sposób zapewniający zadbanie o interesy klienta i jego bezpieczeństwo.