Miejsce zamieszkania za granicą a rozwód w Polsce

Właściwość sądów polskich w sprawie o rozwód pomiędzy małżonkami zamieszkującymi na terytorium Polski, nie budzi wątpliwości. Problemy natomiast pojawiają się w sytuacji, gdy jeden lub oboje z małżonków, którzy żądają orzeczenia rozwodu, zamieszkują poza granicami kraju a chcą przeprowadzić sprawę o rozwód w Polsce. Jaki sąd będzie wówczas właściwy dla wytoczenia powództwa i o czym należy pamiętać, dokonując wyboru z zakresu właściwości jurysdykcyjnej? Odpowiedzi udziela adwokat Angelika Rucińska.

Właściwość sądu w sprawach rozwodowych

Właściwość rzeczową w sprawach rozwodowych wyraża przepis art. 17 k.p.c., zgodnie z którym m.in. sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia – zawsze należą do właściwości sądu okręgowego.

Natomiast właściwość miejscową wyznacza przepis art. 41 k.p.c., który stanowi, iż powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Gdy brak jest takiej podstawy, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeśli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Wystarczy zatem, że jeden z małżonków nadal zamieszkuje lub ma miejsce zwykłego pobytu w okręgu danego sądu, by był on właściwy dla wytoczenia powództwa o rozwód. Co istotne, tak wyrażona właściwość sądu jest właściwością wyłączną, co uniemożliwia zastosowanie przepisów o właściwości ogólnej i właściwości przemiennej.

Pojawia się jednak pytanie co w sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków ma miejsce zamieszkania za granicą?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że miejscem zamieszkania jest miejsce, w którym znajduje się Twoje centrum życiowe. Jeśli pracujesz za granicą, ale mieszkasz np. w wynajętym pokoju i bardzo często wracasz do kraju, w którym masz mieszkanie i tutaj mieszka Twoja rodzina to Twoje miejsce zamieszkania będzie w Polsce.

Natomiast, gdy pracujesz za granicą i jednocześnie masz tam znajomych, a może nawet i rodzinę, Twoje dzieci uczęszczają do przedszkola lub szkoły, posiadasz własne mieszkanie lub wynająłeś je na dłuższy okres czasu, a do kraju przyjeżdżasz okazjonalnie to miejsce Twojego zamieszkania znajduje się za granicą.

Dlatego też, jeżeli mieszkasz za granicą i chcesz wnieść sprawę o rozwód w Polsce, a Twój małżonek mieszka w Polsce, to nie będzie z tym żadnego problemu. Należy złożyć pozew w sądzie właściwym ze względu na  aktualne miejsce zamieszkania pozwanego małżonka.

Z kolei jeśli tylko Twój małżonek ma miejsce zamieszkania za granicą, również możesz przeprowadzić rozwód w Polsce, składając pozew w sądzie właściwym ze względu na Twoje miejsce zamieszkania.

A co jeżeli oboje przebywacie za granicą a chcecie rozwieść się w Polsce?

Jeśli oboje posiadacie obywatelstwo polskie, to możecie przeprowadzić rozwód w Polsce nawet, gdy każde z was ma miejsce zamieszkania za granicą. Tylko który sąd będzie właściwy? W powyższym przypadku zastosowanie znajdzie przepis art. 45 k.p.c., stosownie do treści którego jeżeli na podstawie przepisów kodeksu nie można w świetle okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo. W tym celu, o oznaczenie sądu, przed który należy wytoczyć powództwo, występuje sąd, do którego wpłynął pozew w sprawie (art. 45 § 2 k.p.c.).

A to oznacza, że trzeba zwrócić się do Sądu Najwyższego z zapytaniem, w którym sądzie można przeprowadzić postępowanie o rozwód. Z takim wnioskiem można wystąpić jeszcze przed złożeniem pozwu o rozwód. Adwokat Angelika Rucińska prowadząc sprawy o rozwód z tzw. elementem transgranicznym proponuje swoim Klientom, aby wybrać sąd w mieście do którego jest łatwy dojazd lub znajduje się lotnisko. Wówczas należy złożyć pozew o rozwód w sądzie okręgowym w tym mieście np. Poznań i zawnioskować, aby ten sąd zwrócił się do Sądu Najwyższego o wyznaczenie go właściwym do rozpoznania sprawy rozwodowej.

Jurysdykcja w sprawach małżeńskich

Podstawowym aktem prawnym, określającym jurysdykcję w sprawach małżeńskich oraz spraw z zakresu władzy i odpowiedzialności rodzicielskiej w państwach członkowskich Unii Europejskiej (z wyłączeniem Danii) jest rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (zwane jako rozporządzenie Bruksela II bis), uchylające wcześniejsze rozporządzenie (WE) nr 1347/2000.

Rozporządzenie Bruksela II bis znajduje zastosowanie do takich spraw, jak rozwód, separacja, unieważnienie małżeństwa, regulacja prawa do opieki nad dzieckiem oraz do rozstrzygnięć w przedmiocie kontaktów z dziećmi oraz władzy rodzicielskiej. Co istotne, powyższe przepisy znajdują zastosowanie niezależnie od faktu, czy małżonkowie posiadają obywatelstwo któregoś z państw członkowskich Unii Europejskiej. Decydującym bowiem czynnikiem w zakresie wyznaczenia jurysdykcji ma łącznik miejsca zwykłego pobytu, który należy interpretować zgodnie z prawem państwa osoby zainteresowanej. Co do zasady wyrażenie to odnosi się do miejsca, w którym dana osoba zwykle przebywa, a zatem z tym miejscem wiąże się jej działalność życiowa i na terytorium tego państwa zlokalizowane jest, przynajmniej w większym stopniu, jej centrum interesów życiowych.

Artykuł 3 ww. rozporządzenia wskazuje, że w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa właściwe są sądy Państwa Członkowskiego:

1. na którego terytorium:

• małżonkowie zwykle zamieszkują lub
• małżonkowie ostatnio zwykle zamieszkiwali, jeśli jeden z nich nadal tam zamieszkuje, lub
• pozwany zwykle zamieszkuje, lub
• w przypadku wspólnego wniosku – którykolwiek z małżonków zwykle zamieszkuje, lub
• składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej rok bezpośrednio przed złożeniem wniosku, lub
• składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest albo obywatelem danego Państwa Członkowskiego albo, w przypadku Zjednoczonego Królestwa Irlandii, ma tam ,,miejsce stałego zamieszkania”;

2. którego obywatelami są oboje małżonkowie lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa Irlandii, na którego terytorium mają ,,miejsce stałego zamieszkania”.

Zaznaczenia wymaga, że wyżej przedstawione podstawy jurysdykcji mają charakter alternatywny, zapewniając dużą elastyczność wyboru właściwego sądu dla powództwa rozwodowego przez zainteresowanego. Dla powoda dużym ułatwieniem może być bowiem wszczęcie postępowania w miejscu, gdzie zwykle zamieszkuje, bądź w kraju, którego język i system prawny lepiej zna.

Jurysdykcja fakultatywna sądów polskich

Zarówno rozporządzenie Bruksela II bis, jak i ratyfikowane w naszym systemie prawnym umowy międzynarodowe, w zakresie ich zastosowania wyłączają korzystanie z przepisów krajowych w przedmiocie regulacji jurysdykcyjnej, określonej w przepisach art. 1103 i 11031 k.p.c. W przypadku państw innych, niż kraje członkowskie Unii Europejskiej, zastosowanie mogą natomiast znaleźć przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, wskazujące na tzw. jurysdykcję fakultatywną sądów polskich w sprawach małżeńskich, która – poza podstawowym warunkiem istnienia jurysdykcji krajowej – występuje, gdy spełniona zostanie jedna z poniższych okoliczności:

1. oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma w Rzeczypospolitej Polskiej miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu,
2. małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
3. małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
4. oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.

Gdy oboje małżonkowie wytoczą powództwa o rozwód przed sądami różnych państw Unii Europejskiej, właściwym będzie sąd, do którego pozew został wniesiony wcześniej. W tej sytuacji sąd, do którego pozew trafił później, zobligowany będzie zawiesić z urzędu postępowanie do czasu ustalenia jurysdykcji sądu, gdzie pozew został złożony w pierwszej kolejności, a po jego uznaniu się za właściwy – drugi sąd stwierdza brak swojej właściwości.

Wybór właściwego sądu dla wszczęcia postępowania o rozwód może sprawiać trudności. W razie jakichkolwiek pytań adwokat Angelika Rucińska udzieli Państwu fachowej porady prawnej, zapewniając profesjonalną ocenę Państwa indywidualnej sytuacji i  zapewniając najkorzystniejszy dla Państwa wybór.