Przestępstwo niealimentacji w świetle kodeksu karnego.

Po rozpoznaniu sprawy o alimenty, sąd wydaje wyrok, w którym określa wysokość miesięcznej renty alimentacyjnej przysługującej uprawnionemu od zobowiązanego. Warto pamiętać, że źródłem obowiązku alimentacyjnego może być także ugoda zawarta przed sądem, w której strony postępowania wspólnie ustalą wysokość miesięcznej kwoty alimentów. W większości przypadków zobowiązany do alimentacji dobrowolnie wywiązuje się z nałożonego na niego obowiązku, regularnie uiszczając zasądzoną na rzecz uprawnionego kwotę pieniężną. Wielokrotnie zdarzają się jednak sytuacje, gdy zobowiązany do uiszczania renty alimentacyjnej, mimo ciążącego na nim obowiązku, celowo uchyla się od płacenia w terminie alimentów na rzecz uprawnionego. W odpowiedzi na pojawiający się problem coraz większej liczby tzw. dłużników alimentacyjnych, dla skutecznej ochrony osoby uprawnionej do świadczeń alimentacyjnych ustawodawca wprowadził do polskiego kodeksu karnego przestępstwo niealimentacji. O tym, kiedy mamy do czynienia z przestępstwem niealimentacji i jakie przesłanki muszą zostać spełnione, by pociągnąć sprawcę w/w czynu zabronionego do odpowiedzialności karnej dowiesz się w dalszej części artykułu.

Niealimentacja – elementy czynu zabronionego.

Zgodnie z treścią art. 209 § 1 k.k. kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Znamiona przestępstwa z art. 209 § 1 k.k. wyczerpuje więc sprawca, który uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego. W uchwale z dnia 09 czerwca 1976 roku Sąd Najwyższy wskazał, że uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli (sygn. akt VI KZP 13/75). Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 kwietnia 1996 roku, w którym wskazał, iż w pojęciu uchyla się mieści się negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do wykonania nałożonego na nią obowiązku, który sprawia, że mimo obiektywnej możliwości jego wykonania, sprawca tego obowiązku nie wypełnia, gdyż wypełnić nie chce lub też zlekceważył obowiązek nałożony wyrokiem (sygn. akt II KRN 204/96).

Ważne! Opis przestępstwa z art. 209 § 1 k.k. nie może obejmować okresów, w których sprawca obiektywnie nie mógł zadośćuczynić spoczywającemu na nim obowiązkowi alimentacyjnemu, np. z uwagi na posiadanie statusu bezrobotnego bez prawa do zasiłku i brak ofert pracy w urzędzie pracy, bądź sytuację, gdy zobowiązany był obłożnie chory albo wymagał kosztownego leczenia, na które musiał przeznaczyć środki, którymi dysponował.

Z art. 209 § 1 k.k. wynika, iż sprawca przestępstwa niealimentacji uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości:

1. orzeczeniem sądowym (np. wyrokiem zasądzającym alimenty lub postanowieniem o zabezpieczeniu roszczeń alimentacyjnych),
2. ugodą zawartą przed sądem,
3. ugodą zawartą przed innym organem,
4. inną umową.

Tym samym ustawodawca ogranicza ochronę obowiązku alimentacyjnego na gruncie art. 209 § 1 k.k. do świadczeń pieniężnych.

Pamiętać należy, że znamiona przestępstwa niealimentacji zostaną wyczerpane wówczas, gdy łączna wysokość powstałych wskutek uchylania się przez sprawcę czynu zaległości:

1. stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo
2. jeśli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wówczas, gdy sprawca przestępstwa przez okres łącznie co najmniej 3 miesięcy nie zapłaci w całości zasądzonych alimentów, bądź wtedy, gdy sprawca co prawda płaci w terminie mniejsze kwoty, ale suma powstałych przez to zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń.

Przykład: sprawca zobowiązany był do uiszczania alimentów w kwocie 1.000,00 zł miesięcznie, a płaci jedynie na rzecz uprawnionego po 500,00 zł miesięcznie. Wówczas po 6 miesiącach wysokość zaległości będzie wynosiła 3.000,00 zł, w związku z czym znamiona przestępstwa niealimentacji zostaną zrealizowane, gdyż równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych wynosi 3.000,00 zł).

Druga sytuacja uwzględnia nie tyle wysokość świadczenia, co okres zwłoki w jego spełnieniu- co najmniej 3 miesiące. Przez świadczenia inne niż okresowe rozumie się m.in. świadczenia alimentacyjne wypłacane jednorazowo, na przyszłość i ustalone na mocy orzeczenia sądowego, umowy lub ugody między uprawnionym i zobowiązanym lub świadczenia alimentacyjne skapitalizowane i zasądzane jednorazowo.

Przestępstwo niealimentacji zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Ważne! W kontekście przestępstwa niealimentacji z art. 209 § 1 k.k., pamiętać należy, że nie podlega karze sprawca przestępstwa, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Nie mają tutaj znaczenia motywy, jakimi kierował się sprawca dokonując spłaty zaległości alimentów. Istotne jest uiszczenie całości zobowiązania (nie musi to być płatność jednorazowa, ważne by całość zaległości została spłacona w okresie 30 dni).

Przestępstwo niealimentacji w typie kwalifikowanym.

Warto mieć na uwadze, że jeżeli sprawca przestępstwa niealimentacji naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Obecnie więc narażenie na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych traktowane jest jako okoliczność kwalifikująca.

Pojęcie podstawowych potrzeb życiowych ma charakter ocenny i może być różnie interpretowane w zależności od konkretnych warunków społeczno-ekonomicznych, tzn. im wyższy jest stopień tego rozwoju oraz przeciętny poziom życia obywateli, tym większe i bardziej różnorodne są potrzeby uznawane powszechnie za podstawowe. Chodzi więc nie tylko o takie potrzeby jak wyżywienie, odzież, mieszkanie, leczenie, ale również o potrzeby duchowe i intelektualne, tj. wykształcenie, korepetycje, nauka języków obcych, możliwość korzystania z dóbr kulturalnych, rozwijanie zainteresowań, itp.

Ważne! Do znamion przestępstwa z art. 209 § 1a k.k. należy jedynie narażenie na niezaspokojenie podstawowych potrzeb, przy czym to niebezpieczeństwo musi być realne, choć nie musi być bezpośrednie.

Pamiętać należy, że w przypadku przestępstwa niealimentacji w typie kwalifikowanym, sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary. Zastosowanie tej instytucji jest również uzależnione od uiszczenia przez sprawcę całości zaległych alimentów przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. Jednak w tym przypadku konieczne jest skierowanie do sądu aktu oskarżenia i wydanie wyroku skazującego- sąd bowiem odstępuje od wymierzenia kary. Odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary sprawcy przestępstwa nie ma jednak charakteru obligatoryjnego, bowiem jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko zastosowaniu tej instytucji, sąd nie będzie mógł jej zastosować. Przykładowo więc, jeżeli okres zaległości lub suma zaległych świadczeń były znaczne, sprawca kierował się szczególną złośliwością, a sytuacja materialna uprawnionego na skutek uchylania się od alimentów przez zobowiązanego była bardzo zła, wówczas można przyjąć, że wina i społeczna szkodliwość czynu sprawcy przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

Tryb ścigania przestępstwa niealimentacji.

Warto podkreślić, że ściganie przestępstwa niealimentacji, zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym następuje na wniosek:

1. pokrzywdzonego,
2. organu pomocy społecznej,
3. organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

Jeżeli jednak pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa niealimentacji odbywa się z urzędu.

Jeżeli jesteś ofiarą przestępstwa niealimentacji albo postawiono Ci zarzut popełnienia w/w przestępstwa, zapraszam do bezpośredniego kontaktu z moją kancelarią adwokacką w mieście Poznań. Jako adwokat prowadzę sprawy karne w tym m.in. o czyn z art. 209 k.k.