Znieważenie i zniesławienie w świetle kodeksu karnego.

Dobra osobiste człowieka, zgodnie z art. 23 k.c., pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Dyspozycja tego przepisu zawiera również wskazanie chronionych dóbr osobistych, wśród których znajdują się m.in. cześć, nazwisko i wizerunek. Nie jest to jednak katalog zamknięty, a jedynie przykładowe wyliczenie, w związku z czym liczne dobra osobiste uregulowane zostały również w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak m.in. godność człowieka oraz cześć i dobre imię. W przypadku naruszenia dóbr osobistych istnieje możliwość skierowania do sądu powództwa, zawierającego roszczenia wymienione w art. 24 k.c. Więcej na temat ochrony dóbr osobistych na gruncie prawa cywilnego znajdziesz w artykule p.t. “Czym są dobra osobiste? Jakiej podlegają ochronie i co należy zrobić w przypadku zagrożeń i naruszeń?”

Pamiętać jednak należy, że w przypadku naruszenia takich dóbr osobistych, jak cześć czy dobre imię istnieje również możliwość ścigania sprawcy naruszeń na drodze postępowania karnego. Przepisy kodeksu karnego penalizują bowiem takie przestępstwa jak znieważenie i zniesławienie. Mimo, że w mowie potocznej obu tych określeń używa się zamiennie do zdefiniowanie tego samego zachowania, to jednak znieważenie i zniesławienie stanowią dwa odrębne typy przestępstw, które uregulowane zostały w części szczególnej kodeksu karnego, odpowiednio w art. 216 k.k. i art. 212 k.k. W niniejszym artykule omówione zostaną więc znamiona każdego z tych czynów zabronionych oraz różnice pomiędzy powyższymi przestępstwami.

Znieważenie – elementy czynu zabronionego.

Zgodnie z treścią art. 216 § 1 k.k. kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. W wyżej wskazanym przepisie nie zawarto definicji znieważenia. Czym więc ono jest?

W postanowieniu z dnia 07 maja 2008 roku Sąd Najwyższy wskazał, że przestępstwo znieważenia sprowadza się do tych zachowań sprawcy, które wyrażają pogardę dla innej osoby, w szczególności mają poniżyć ją, uwłaczać godności oraz sprawić, aby poczuła się obrażona (sygn. akt. III KK 234/07). Znieważenie polega więc generalnie na okazaniu innej osobie pogardy, uwłaczaniu czci, ubliżaniu jej lub innym zachowaniu obraźliwym.

Ważne! Znieważenia można dokonać np. gestem, pismem, jak też werbalnie. Powyższe oznacza, że środki, za pomocą których wyrażono pogardę, nie mają znaczenia. Pamiętać jednak należy, że przestępstwo znieważenia może zostać popełnione wyłącznie przez działanie.

W art. 216 § 1 k.k. wskazano trzy sytuacje, w których sprawca może dopuścić się znieważenia:

1. znieważenie w obecności pokrzywdzonego (tzw. zniewaga bezpośrednia),
2. znieważenie pod nieobecność pokrzywdzonego (a więc zaocznie), lecz publicznie,
3. znieważenie pod nieobecność pokrzywdzonego, jednak w zamiarze, aby treść zniewagi dotarła do niego, co oznacza, że bez działania w takim zamiarze niepubliczne znieważające wypowiedzi formułowane pod nieobecność ich adresata nie wypełniają znamion przestępstwa.

Sprawca przestępstwa znieważenia podlega karze grzywny lub ograniczenia wolności.

Ważne! Ściganie przestępstwa znieważenia odbywa się z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że pokrzywdzony musi sam sporządzić akt oskarżenia i wnieść go do sądu. Pamiętać jednak należy, że przez wzgląd na interes społeczny objawiający się w randze sprawy lub jej oddziaływaniu prokurator może objąć ten występek ściganiem z urzędu.

Przestępstwo znieważenia można popełnić również za pośrednictwem środków masowego komunikowania. W art. 216 § 2 k.k. wskazano, że kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Odmienna, wyższa sankcja z tytułu popełnienia znieważenia w typie kwalifikowanym jest uzasadniona wyższym stopniem społecznej szkodliwości oraz większym rozmiarem krzywdy wyrządzonej takim zachowaniem. W tej sytuacji sąd może również orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Ważne! Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

Zniesławienie – elementy czynu zabronionego.

Przestępstwo zniesławienia zostało uregulowane w art. 212 k.k. Zgodnie z treścią § 1, kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

Istotą przestępstwa zniesławienia jest więc “pomawianie”. Pomawianie oznacza natomiast oskarżanie, zarzucanie, przypisywanie, posądzanie, podejrzewanie o postępowanie lub właściwości negatywnie rzutujące na ocenę podmiotu, mające charakter poniżający w opinii publicznej, podrywający zaufanie społeczne. Treścią pomówienia z reguły są informacje nieprawdziwe. Zniesławienie, na co wskazuje sama nazwa tego występku, godzi w sławę innego podmiotu, postrzeganą jako jego dobre imię i domniemanie wszelkich cech pozytywnych.

W przeciwieństwie do przestępstwa znieważenia, do kręgu osób pokrzywdzonych przestępstwem zniesławienia, oprócz osób fizycznych należą również: grupa osób (zespół ludzi połączonych więzią organizacyjną, właściwościami, wspólnym zadaniem lub interesem, np. osoby wchodzące w skład zarządu firmy), instytucja (np. państwowa, samorządowa lub społeczna), osoba prawna (tj. Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną) oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej.

Pamiętać należy, że czynność sprawcza zniesławienia sprowadza się do pomawiania o takie postępowanie (np. popełnienie przestępstwa, prowadzenie niemoralnego trybu życia) lub właściwości (np. alkoholizm, narkomania, zboczenie płciowe, choroba psychiczna), które mogą poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Przez poniżenie w oczach opinii publicznej należy rozumieć każdego rodzaju zdyskredytowanie pokrzywdzonego wśród bliżej nieokreślonego kręgu osób. Skutek ten nie musi jednak nastąpić, gdyż karalne jest już samo stworzenie stanu prawdopodobieństwa jego nastąpienia (chodzi o postępowanie lub właściwości, które „mogą poniżyć”). Narażenie na poniżenie będzie tu obejmować wszelkie negatywne następstwa na płaszczyźnie ukształtowanej opinii o pokrzywdzonym.

Z kolei analiza znamienia narażenia osoby pomówionej na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności musi być dokonywana w kontekście wymagań i oczekiwań związanych z zajmowanym przez pomówiony podmiot stanowiskiem (np. prezesa zarządu spółki handlowej), wykonywanym zawodem (np. lekarza, dziennikarza) bądź też rodzajem prowadzonej działalności (np. gospodarczej, społecznej, publicznej). Chodzi o wszelkie informacje zdatne do odebrania kredytu zaufania, którego udziela społeczeństwo konkretnej osobie ze względu na stanowisko, jakie zajmuje, zawód lub działalność, które wykonuje lub ma wykonywać. Nie muszą one dotyczyć wyłącznie sfery etycznej, lecz mogą się odnosić do wiedzy, fachowości, doświadczenia, sposobu życia, a nawet do właściwości fizycznych, jeżeli mają znaczenie dla należytego wykonywania funkcji.

Pomówienie (wbrew dosłownemu znaczeniu) może być zrealizowane nie tylko ustnie, lecz także pisemnie oraz m.in. za pomocą druku, rysunku, przy użyciu technicznych środków przekazu informacji (np. telefon, Internet), bądź też poprzez inne formy przekazu, jak np. karykatura, inne wykorzystanie wizerunku czy publikacja utworu literackiego.

Sprawca przestępstwa zniesławienia podlega karze grzywny lub ograniczenia wolności. Sąd może orzec również nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Ważne! Ściganie przestępstwa zniesławienia również odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Podobnie jak w przypadku przestępstwa znieważenia, zniesławienia można także dopuścić się za pośrednictwem środków masowego komunikowania. W art. 212 § 2 k.k. ustawodawca wyodrębnił pewien sposób dokonania zniesławienia z uwagi na charakter środka, którego użył sprawca do jego dokonania (tzw. zniesławienie medialne). Elementem kwalifikującym jest tu fakt działania „za pomocą środków masowego komunikowania”. Określenie enumeratywnego katalogu środków masowego komunikowania nie jest możliwe, głównie z racji stałego postępu technicznego. Będą nimi środki publicznego przekazywania informacji, takie jak prasa, radio, telewizja, publikacje książkowe, nagrania elektroniczne i Internet. Za czyn dokonany przy użyciu środków masowego komunikowania będzie można uznać każdą w zasadzie informację umieszczoną w powszechnie dostępnym miejscu, np. plakat czy ogłoszenie. Taki sam charakter będzie miał dostępny dla każdego przekaz internetowy. Chwilą dokonania przestępstwa zniesławienia, polegającego na umieszczeniu informacji zniesławiających w Internecie, jest moment dokonania stosownego wpisu.

Sprawca przestępstwa z art. 212 § 2 k.k. podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Sąd może orzec również nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. 

Podsumowując, wyżej omówione przepisy chronią różne dobra osobiste. Przedmiotem ochrony występku znieważenia jest godność, postrzegana jako cześć wewnętrzna człowieka. Natomiast przedmiotem ochrony przestępstwa zniesławienia jest dobre imię (tzw. cześć zewnętrzna) osoby fizycznej, grupy osób, instytucji, osoby prawnej, a także jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Dokonanie pomówienia może więc doprowadzić do poniżenia pokrzywdzonego w opinii publicznej lub narażenia go na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Zniewaga zaś sprowadza się do okazania innej osobie pogardy, a więc ma wpływ na poczucie własnej wartości osoby znieważonej.

Jeżeli jesteś ofiarą przestępstwa znieważenia bądź zniesławienia albo postawiono Ci zarzut popełnienia w/w przestępstw, zapraszam do bezpośredniego kontaktu z moją kancelarią adwokacką w mieście Poznań. Jako adwokat prowadzę sprawy karne w tym m.in. o czyn z art. 212 k.k. i 216 k.k.