Pozbawienie władzy rodzicielskiej a alimenty – czy dalej trzeba je płacić?

O tym, że rodzicielstwo to nie tylko prawa przysługujące rodzicom względem dzieci, ale także liczne obowiązki, które każdy z rodziców musi spełniać wie prawie każdy. Niejednokrotnie w życiu zdarzają się jednak sytuacje, w których rodzic albo nie chce i uchyla się od wypełniania tych obowiązków, bądź po prostu z przyczyn losowych, np. zdrowotnych, nie może ich wykonywać. W takiej sytuacji możliwym jest, aby Sąd, mając na uwadze dobro dziecka, po przeprowadzeniu właściwego postępowania pozbawił rodzica władzy rodzicielskiej.

O tym z jakich powodów Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej, kiedy pozbawienie władzy rodzicielskiej jest fakultatywne, a kiedy obligatoryjne, na jak długo władza rodzicielska może zostać odebrana, a także jaki ma to wpływ na obowiązek alimentacyjny względem dziecka, dowiesz się z niniejszego artykułu.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej – co oznacza?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdotkliwszym z środków stosowanych wobec rodziców i zarazem najbardziej ingerującym w prawa i obowiązki wynikające z tej władzy. Dlatego też pozbawienie władzy rodzicielskiej można zastosować dopiero wtedy, gdy stosowane wcześniej łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach sprawy jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 122/97). Należy jednak zawsze pamiętać, że nie jest to forma kary dla rodzica, ale działanie z troski o dobro dziecka i wyłącznie w jego interesie. Konsekwencjami całkowitego pozbawienia władzy rodzicielskiej są przede wszystkim:

• brak możliwości decydowania o dziecku, podejmowania związanych z nim decyzji;
• brak możliwości uczestnictwa w wychowaniu dziecka;
• brak możliwości reprezentowania dziecka i występowania w jego imieniu;
• brak możliwości zarządzania majątkiem dziecka.

Powyższe oznacza m.in. brak prawa decydowania o wychowaniu dziecka, jego miejscu zamieszkania, edukacji, leczeniu czy decydowaniu/wyrażaniu zgody na wyjazd dziecka za granicę. Należy jednak pamiętać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest równoznaczne z zrzeknięciem się dziecka bądź też z utratą kontaktu z nim. Jeżeli Sąd w swoim orzeczeniu nie postanowi inaczej, rodzice zachowują prawo do kontaktu z dzieckiem. Mogą zatem spędzać z nim czas.

Z jakich powodów Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej?

Zgodnie z art. 111 § 1 k.r.o. Sąd opiekuńczy pozbawi rodzica (bądź rodziców) władzy rodzicielskiej, jeżeli:

• władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody;
• rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej;
• rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje wprost co należy rozumieć przez „trwałą przeszkodę”, dlatego z pomocą przychodzi nam orzecznictwo. Przez trwałą przeszkodę, uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej, należy rozumieć „taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez czas długi” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 r., sygn. II CKN 960/00). Sądy za trwałą przeszkodę w wykonywaniu władzy rodzicielskiej zgodnie uważają m.in.:

• perspektywa przebywania kilku lat w zakładzie karnym,
• choroba psychiczna,
• nadużywanie alkoholu (oraz innych substancji uzależniających np. narkotyków),
• opuszczenie na stałe kraju połączone z brakiem zainteresowania dzieckiem,
• zaginięcie rodzica.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej

Nadużyciem władzy rodzicielskiej będzie z kolei każde działanie rodzica, które nadużywa przysługujące mu z tytułu tej władzy prawa wobec dziecka. Pod tym określeniem należy rozumieć przede wszystkim każdy przejaw przemocy zarówno fizycznej jak i psychicznej stosowanej przez rodzica wobec dziecka. Zatem będą to takie działania jak m.in.:

• stosowanie kar cielesnych,
• agresja wobec dziecka,
• rozpijanie nieletniego dziecka,
• namawianie do popełnienia przestępstwa bądź czynów nierządnych,
• demoralizacja dziecka,
• zmuszanie dziecka do pracy ponad jego siły i możliwości,
• wykorzystywanie dziecka, m.in. seksualne.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej zachodzi także wówczas, gdy postępowanie rodzica obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 r., sygn. I CKN 931/00). Za nadużycie władzy rodzicielskiej mogą zatem być uznane takie działania i zachowania rodzica, które mają jednoznacznie negatywny wpływ na rozwój dziecka, jego zdrowie psychiczne oraz fizyczne, a także zachowania zagrażające dziecku, demoralizujące je.

Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka

Rażącym zaniedbywaniem obowiązków względem dziecka będzie natomiast zaniechanie przez rodzica wykonywania ciążących na nim w związku z posiadaną władzą rodzicielską obowiązków względem dziecka, które jednak muszą mieć charakter rażących, tzn. mieć charakter poważny, uporczywy – powtarzający się oraz być działaniem złej woli rodzica, a więc np. być celowymi zaniedbaniami (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 122/97). Za rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka można zatem uznać przede wszystkim:

• uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka,
• niezapewnianie odpowiednich warunków do życia i rozwoju, np. niedostarczanie pożywienia, odzieży,
• zaniedbywanie obowiązku szkolnego dziecka,
• porzucenie dziecka.

Więcej o problematyce pozbawienia władzy rodzicielskiej pisaliśmy w artykule TUTAJ. Natomiast więcej informacji w kontekście pozbawienia władzy rodzicielskiej a kontaktów z dzieckiem znajduje się w artykule TUTAJ.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej a alimenty na dziecko

Jednym z najczęściej zadawanych pytań w kontekście pozbawienia władzy rodzicielskiej jest to, czy wpływa ono na obowiązek alimentacyjny. Odpowiedź jest jednoznaczna: pozbawienie władzy rodzicielskiej nie zwalnia rodzica z obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka.

Obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa i ma na celu zapewnienie środków utrzymania i wychowania dziecku, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać. Jest to fundamentalny obowiązek rodzicielski, który ma charakter niezależny od zakresu władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że nawet jeśli rodzic został pozbawiony wszelkich praw do decydowania o dziecku i kontaktu z nim, nadal jest zobowiązany do łożenia na jego utrzymanie.

Podstawą prawną obowiązku alimentacyjnego jest art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Przepis ten nie uzależnia obowiązku alimentacyjnego od posiadania władzy rodzicielskiej.

W praktyce oznacza to, że Sąd, orzekając o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, często jednocześnie rozstrzyga o wysokości alimentów, jeśli nie zostały one wcześniej ustalone. Nawet jeśli alimenty zostały już zasądzone, orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej nie powoduje ich automatycznego wygaśnięcia ani zmniejszenia.

Jedynym sposobem na zwolnienie się z obowiązku alimentacyjnego jest wykazanie przed Sądem, że dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać (np. podjęło pracę zarobkową i osiąga dochody wystarczające na pokrycie wszystkich swoich potrzeb) lub że nastąpiła inna przesłanka wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego, niezwiązana z władzą rodzicielską (np. zawarcie związku małżeńskiego przez dziecko).

Zatem pomimo pozbawienia rodzica jego praw i obowiązków związanych z rodzicielstwem, tj. władzy rodzicielskiej, obowiązek jakim jest obowiązek alimentacyjny wobec dziecka nie ustaje. Warto podkreślić, że przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej obowiązek alimentacyjny działa także w druga stronę, tzn., że w przyszłości rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej, jeżeli zaistnieją ku temu przesłanki, będzie mógł domagać się alimentów od dziecka.

Podsumowując, pozbawienie władzy rodzicielskiej jest poważną ingerencją w prawa rodzica, ale nie ma wpływu na jego podstawowy obowiązek finansowy wobec dziecka. Alimenty są niezbywalnym prawem dziecka i muszą być płacone niezależnie od tego, czy rodzic sprawuje władzę rodzicielską, czy też został jej pozbawiony. W przypadku, w którym rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej bezpodstawnie zaprzestał płacenia alimentów, warto podjąć kroki prawne w celu ich wyegzekwowania. W takiej sytuacji warto zwrócić się do profesjonalnego pełnomocnika, który udzieli fachowej porady prawnej i pomoże złożyć do Sądu odpowiedni wniosek dbając o dobro dziecka. Zachęcamy do kontaktu z adwokat Angeliką Rucińską doświadczoną w sprawach rodzinnych.