Skarga pauliańska

Nieuczciwe praktyki dłużników to realnie istniejący problem. Często zdarzają się bowiem sytuacje, w których dłużnik mając już zaciągnięte i niezaspokojone zobowiązania u kilku osób, zaciąga kolejne, a także doprowadza do uszczuplenia swojego jeszcze istniejącego majątku, np. wyzbywając się go na rzecz osób trzecich, tym samym działając ze szkodą dla wierzycieli.

Wyzbycie się majątku niejednokrotnie prowadzi bowiem do niespłacenia długu osobie, u której został zaciągnięty, a tym samym jej pokrzywdzenia.

Polski ustawodawca przewidział jednak instytucję mającą na celu zapobieganie takim nieuczciwym praktykom ze strony dłużników, wprowadzając do Kodeksu cywilnego tzw. skargę pauliańską. O tym czym jest skarga pauliańska, kiedy można ją wykorzystać, jak się przed nią obronić oraz jakie terminy przedawnienia obowiązują w przypadku tej instytucji dowiesz się z niniejszego artykułu.

Skarga pauliańska – czym jest?

Skarga pauliańska to instytucja wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego, a obecnie uregulowana w art. 527-534 Kodeksu cywilnego. Jest to instrument wprowadzony do polskiego porządku prawnego w celu ochrony interesów wierzycieli. Skarga pauliańska jest rodzajem powództwa, którego treścią jest żądanie uznania danej czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, którego sytuacja pogorszyła się wskutek tej czynności.

Istotą tej skargi jest zatem udzielenie wierzycielowi możliwości dochodzenia należnego mu roszczenia w sytuacji, w której wskutek czynności prawnej dłużnika, jakaś osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, w konsekwencji czego wierzyciel został pokrzywdzony. Skarga pauliańska daje zatem wierzycielowi możliwość żądania uznania przez sąd tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli spełnione są ku temu wszystkie wymagane przez prawo warunki.

Warunki konieczne do skorzystania ze skargi pauliańskiej

Ustawodawca określił w przepisach kilka warunków, których spełnienie jest konieczne, aby móc skorzystać z powództwa zwanego skargą pauliańską. Warunkami tymi są:

• istnienie określonej wierzytelności pieniężnej,
• dokonanie przez dłużnika określonej czynności prawnej (jednostronnej lub dwustronnej), wskutek której stał się niewypłacalny,
• dłużnik dokonał tej czynności prawnej działając ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,
• na skutek dokonanej przez dłużnika czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
• osoba trzecia działała w złej wierze, tj. wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik przy tej czynności prawnej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Wszystkie wyżej wymienione przesłanki muszą być spełnione łącznie. W praktyce oznacza to, że jeżeli wierzyciel chce skorzystać z omawianego powództwa może to zrobić jeżeli dłużnik przekazuje składniki swojego majątku osobom trzecim ze świadomością, że tym samy pokrzywdzi wierzyciela, a jego działania są podejmowane w celu uchylenia się przed odpowiedzialnością za swoje długi. Jeżeli dłużnik podejmuje takie czynności, a dodatkowo osoba trzecia, której te składniki majątku przekazuje posiada wiedzę, że świadome działania dłużnika powodują szkodę wierzyciela, czyli działa z premedytacją, wtedy skarga pauliańska jest właściwym rozwiązaniem.

Dodatkowo istniejąca niezaspokojona wierzytelność musi być wierzytelnością pieniężną, tzn. przysługującymi wierzycielowi prawami majątkowymi będącymi pieniędzmi, a nadto musi być zaskarżalna. Wierzytelność zaskarżalna to taka, która może być już skutecznie dochodzona na drodze sądowej, a więc np. nie jest przedawniona. Czynność dłużnika z kolei musi być czynnością prawną. Oznacza to, że wszelkie czynności faktyczne podejmowane ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i uszczuplające majątek dłużnika, np. celowe fizyczne zniszczenie rzeczy, podarcie banknotów, nie będą mogły być przedmiotem skargi pauliańskiej.

Co oznacza pokrzywdzenie wierzyciela

Czynności prawne podejmowane przed dłużnika, które można określić jako krzywdzące wierzyciela to przede wszystkim doprowadzenie przed dłużnika do całkowitej jego niewypłacalności. Pokrzywdzeniem wierzyciela będzie także sytuacja, w której dłużnik wskutek swoich działań doprowadzi do swojej niewypłacalności, ale niekoniecznie całkowitej, a choćby tylko w stopniu wyższym aniżeli był przed dokonaniem tej czynności. Pokrzywdzeniem wierzyciela będzie zatem takie świadome działanie dłużnika, które jakkolwiek ogranicza/zmniejsza szansę na zaspokojenie wierzytelności z majątku tego dłużnika. W takiej sytuacji egzekucja z majątku dłużnika będzie bezskuteczna, a wierzyciel nie otrzyma swojej należności.

Musi to być jednak stała niewypłacalność dłużnika, a nie chwilowy brak pieniędzy w jego majątku. Nadto, dłużnik musi działać ze świadomością, że swoją czynnością doprowadzi do omówionej sytuacji, tj. pokrzywdzi wierzyciela. Świadomość w tym przypadku oznacza, że dłużnik doskonale zdaje sobie sprawę, że jego czynność doprowadzi do uszczuplenia swojego majątku, a tym samym, że wierzyciel będzie miał trudność z zaspokojeniem się z niego.

Osoba trzecia a skarga pauliańska

Jak zostało wyżej wykazane, jedną z przesłanek, która musi wystąpić, aby móc skorzystać z powództwa ze skargą pauliańską jest to, że na skutek dokonanej przez dłużnika czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, a nadto osoba ta działała w złej wierze, a więc wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik dokonuje czynności z nią mając świadomość, że tym samym pokrzywdzi wierzyciela. Przez korzyść majątkową rozumie się zarówno nabycie przez osobę trzecią jakiś praw majątkowych, ale także m.in. zwolnienie jej ze zobowiązania. Dodatkowo, osoba trzecia musi w takim przypadku działać w złej wierze.

Domniemanie złej wiary osoby trzeciej

W kwestii osoby trzeciej przy skardze pauliańskiej, ustawodawca w art. 527 § 3 k.c. wprowadza domniemanie istnienia po stronie osoby trzeciej złej wiary, a więc wiedzy, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli osobę tę łączą z dłużnikiem bliskie stosunki. Należy jednak zaznaczyć, że w tym przypadku bliskie stosunki nie oznaczają wyłącznie pokrewieństwa, relacji partnerskiej czy przyjaźni pomiędzy osobami, ale także np. relację z przedsiębiorcą pozostającym z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych (art. 527 § 4 k.c.). W takiej sytuacji domniemywa się, że osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Instytucja ta jest więc swego rodzaju przywilejem i zarazem uproszczeniem dla wierzyciela. W omawianym zakresie występuje jednak jeden wyjątek. Zgodnie z art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Oznacza to, że w przypadku, w którym osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, nawet jeżeli działała w dobrej wierze, można wytoczyć przeciwko niej powództwo ze skargi pauliańskiej.

Termin na wniesienie skargi pauliańskiej

Termin na wytoczenie powództwa ze skargi pauliańskiej przez wierzyciela został określony w art. 534 k.c. i wynosi on 5 lat od dnia dokonania czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela. Oznacza to, że po upływie 5 lat roszczenie będzie przedawnione i wierzyciel nie będzie mógł skorzystać z omawianej instytucji, a dłużnik skutecznie będzie mógł uchylić się od spłaty długu.

Jak powinien wyglądać pozew ze skargą pauliańską

Przede wszystkim należy wskazać, że pozew ze skargi pauliańskiej wnosi się przeciwko osobie trzeciej, a nie dłużnikowi. To zatem osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową w wyniku czynności dłużnika powinna być oznaczona w pozwie jako pozwany.

Żądanie takie może być również wniesione przeciwko spadkobiercom takiej osoby. Pozew powinien być także należycie opłacony. Wysokość opłaty od pozwu uzależniona będzie od wartości przedmiotu sporu, tj. sumy, której tym pozwem dochodzimy. Pozew musi być także należycie uzasadniony i udowadniać (np. przez załączone do niego dokumenty), że wszystkie przesłanki do wytoczenia powództwa zostały spełnione. Ciężar udowodnienia, że doszło do spełnienia wszystkich omówionych wyżej przesłanek spoczywa bowiem na wierzycielu.

Pozew wniesiony powinien być do właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego, a więc osoby trzeciej, sądu powszechnego. W zależności od wartości przedmiotu sporu będzie to sąd rejonowy bądź okręgowy. Na samym początku pozwu, po oznaczeniu właściwego sądu, powoda i pozwanego, musi być zawarte dokładne jego żądanie, tj. żądanie uznania określonej czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do wnoszącego pozew (wierzyciela), którego sytuacja pogorszyła się wskutek tej czynności.

Skutki uwzględnienia skargi pauliańskiej

Jeżeli w wyniku wniesionego powództwa sąd przychyli się do niego i uzna bezskuteczność czynności prawnej dokonanej przez dłużnika na korzyść osoby trzeciej, z pokrzywdzeniem wierzyciela, po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia, wierzyciel uzyska możliwość zaspokojenia się z praw/przedmiotów należących do osoby trzeciej. W takiej sytuacji wierzyciel będzie mógł wystąpić do sądu o nadanie orzeczeniu klauzuli wykonalności, a następnie z takim tytułem wykonawczym udać się do komornika, który przeprowadzi postępowanie egzekucyjne. Co więcej, w przypadku uwzględnienia skargi pauliańskiej, wierzyciel może realizować swoje uprawnienie z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami osoby trzeciej.

Z punktu widzenia osoby trzeciej – jak obronić się przed skargą pauliańską?

Ustawodawca wprowadził do porządku prawnego także instrument pozwalający na skuteczną obronę, w sytuacji, gdy osoba trzecia zostanie pozwana ze skargi pauliańskiej i chce uniknąć egzekucji wierzyciela. Zgodnie z art. 533 k.c. osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.

Oznacza to, że osoba trzecia może zwolnić się od odpowiedzialności za zaspokojenie wierzyciela, ale pod warunkiem, że jednocześnie albo sama w całości zaspokoi jego roszczenie, albo też dokładnie wskaże mu określony majątek dłużnika, o którego istnieniu wie, podając wszystkie informacje, które pozwolą wierzycielowi uzyskać zaspokojenie właśnie z tego majątku.

Podsumowując, o tym czy Sąd uzna określoną czynność dłużnika za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela zadecyduje przede wszystkim to, czy zostały spełnione wszystkie wymagane do tego prawem przesłanki, ale także to, czy w pozwie ze skargą pauliańską wszystkie te okoliczności będą należycie udowodnione. W przypadku chęci wystąpienia z omówionym w niniejszym artykule powództwem, warto zatem zwrócić się do profesjonalnego pełnomocnika, który udzieli fachowej porady prawnej i pomoże sporządzić prawidłowy pozew ze skargą pauliańską.