Obowiązek alimentacyjny między małżonkami po rozwodzie

Słysząc o alimentach najczęściej mamy na myśli obowiązek dostarczania przez rodziców środków pieniężnych na rzecz dzieci, ewentualnie o świadczeniach na rzecz innych krewnych, znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Rzadko kiedy obowiązek alimentacyjny kojarzy nam się z koniecznością uiszczania alimentów przez jednego z małżonków na rzecz drugiego już po rozwodzie.

Pamiętać należy, że możliwość przyznania przez sąd renty alimentacyjnej po rozwodzie jednemu z małżonków istnieje i często takie żądanie formułowane jest w pozwie rozwodowym. Możliwość uzyskania alimentów po rozwodzie uzależniona jest jednak od spełnienia dodatkowych przesłanek, aniżeli tych, od których zależy przyznanie alimentów na rzecz np. małoletnich dzieci. Kluczowe znaczenie będzie odgrywać w tym przypadku kwestia winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego.

Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego a alimenty.

Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Należy pamiętać, że sąd zaniecha orzekania o winie jedynie w przypadku zgodnego żądania małżonków w tym zakresie (wówczas następują takie skutki, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy). Zasadniczo więc sąd może rozwiązać małżeństwo przez rozwód:

• bez orzekania o winie stron,
• z orzeczeniem winy obu stron,
• z orzeczeniem wyłącznej winy jednego z małżonków.

Jak wspomniano wyżej, istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego między małżonkami po rozwodzie uzależniony jest od tego, w jaki sposób sąd uregulował w wyroku rozwodowym kwestię winy.

Alimenty w przypadku rozwodu bez orzekania o winie stron oraz z orzeczeniem winy obu stron.

Zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Zgodnie z powyższym alimenty po rozwodzie można uzyskać, gdy:

• żaden z małżonków nie został uznany za winnego rozpadu małżeństwa
• oboje małżonkowie zostali obarczeni winą za rozpad małżeństwa.

WAŻNE! Wystąpienie z wnioskiem z art. 60 § 1 k.r.o. nie przysługuje małżonkowi, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia.

Aby uzyskać alimenty od małżonka, oprócz wydania przez sąd jednego z wyżej wskazanych rozstrzygnięć w kwestii winy rozkładu pożycia małżeńskiego konieczne jest również spełnienie dwóch dodatkowych przesłanek, tj.:

• uprawniony, czyli małżonek, który domaga się alimentów musi znajdować się w niedostatku,
• wysokość alimentów musi odpowiadać zarówno usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego, jak i możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego (czyli tego, który ma płacić alimenty).

W orzecznictwie przyjęto pogląd, zgodnie z którym pojęcie niedostatku z art. 60 § 1 k.r.o. oznacza zarówno brak jakichkolwiek środków utrzymania, jak i sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb.

Pamiętać jednak należy, że małżonek domagający się alimentów winien w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych własnych potrzeb.

Usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku. Natomiast możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego określają nie tylko uzyskiwane przez niego dochody np. z tytułu wynagrodzenia za pracę, ale również najważniejsze składniki jego majątku, np. środki zgromadzone na lokatach bankowych, nieruchomości, papiery wartościowe, itp.

Powyższe oznacza, że alimenty mogą zostać przyznane przez sąd jednemu z małżonków po rozwodzie jedynie wówczas, gdy znajduje się on w niedostatku. Jeżeli jeden z małżonków dysponuje znacznym majątkiem oraz posiada duże możliwości finansowe i zarobkowe, lecz drugi z małżonków, domagający się alimentów nie popadł w niedostatek, wówczas alimenty po rozwodzie nie zostaną mu przyznane. I odwrotnie, gdy małżonek znajdujący się w niedostatku domaga się alimentów od drugiego małżonka, który nie ma możliwości finansowych i majątkowych, by po rozwodzie alimenty te płacić – również wtedy sąd alimentów tych nie przyzna.

Alimenty w przypadku rozwodu z orzeczeniem wyłącznej winy jednego z małżonków.

Odmiennie sytuacja uprawnionego kształtuje się w sytuacji, gdy w wyroku rozwodowym sąd orzekł, że wyłączną winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego ponosi drugi z małżonków. Uzyskanie alimentów przez małżonka niewinnego uzależnione jest wówczas od spełnienia mniej rygorystycznych przesłanek. Zgodnie z art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Powyższe oznacza, że uprawniony małżonek do alimentów nie musi znajdować się w niedostatku. Wystarczającym jest bowiem, by rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej, co należy wykazać w toczącym się postępowaniu rozwodowym.

Orzekając o żądaniu małżonka niewinnego zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 k.r.o. sąd powinien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo. Przepis art. 60 § 2 k.r.o. nie wspomina natomiast nic o możliwościach zobowiązanego. Wskazuje jednak, że zakres świadczeń zobowiązanego musi być „odpowiedni” w stosunku do usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego.

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego.

Zasadniczo obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa.

W przypadku, gdy sąd rozwiązał małżeństwo bez orzekania o winie którejkolwiek ze stron, a więc zobowiązanym do dostarczania alimentów jest małżonek “niewinny” wówczas obowiązek alimentacyjny wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. Przedłużenie pięcioletniego terminu może nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności, powstały przed upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu. Do wyjątkowych okoliczności uzasadniających przedłużenie obowiązku alimentacyjnego orzecznictwo Sądu Najwyższego zalicza m.in.: długotrwałość pożycia małżonków, znaczne dysproporcje w ich statusie materialnym po rozwodzie, obiektywne przyczyny uniemożliwiające lub ograniczające zarobkowanie, a także możliwość pomocy ze strony innych członków rodziny.

W przypadku orzeczenia rozwodu z winy obu stron lub wyłącznej winy jednego z małżonków wyżej wymienione ograniczenia czasowe nie będą miały zastosowania. Powyższe oznacza, że alimenty na małżonka po rozwodzie będą mogły obowiązywać nawet dożywotnio. Sam upływ czasu nie będzie wystarczającą podstawą do wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

Możliwe jest jednak wytoczenie przez zobowiązanego powództwa o uchylenie obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami na podstawie art. 138 w zw. z art. 61 k.r.o. Podstawę uchylenia obowiązku stanowi tzw. zmiana stosunków.

Przykładowo rozwiedziony małżonek uprawniony, któremu sąd przyznał alimenty na podstawie art. 60 § 1 k.r.o., podjął dobrze płatną pracę, w związku z czym nie znajduje się już w niedostatku albo zobowiązany do alimentów poważnie zachorował, w związku z czym znacznie zmniejszyły się jego możliwości majątkowe i zarobkowe.

Pamiętać należy, że w przeciwieństwie do alimentów na rzecz dziecka, przyznawanych w wyroku rozwodowym, alimenty na rzecz małżonka nie zostają orzeczone przez sąd z urzędu, tj. z inicjatywy sądu, lecz na wyraźny wniosek zamieszczony przez uprawnionego np. w pozwie lub zgłoszony w trakcie postępowania sądowego.

Wszelkie wątpliwości w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego między małżonkami po rozwodzie pomoże rozwiać adwokat Angelika Rucińska prowadząca Kancelarię Adwokacką w mieście Poznań.