Każdemu z nas może zdarzyć się zatrzymanie przez Policję. Większość osób nie wie jednak, w jakiej sytuacji Policja czy inne organy mogą dokonać zatrzymania oraz jakie prawa i obowiązki przysługują osobie zatrzymanej. W niniejszym artykule zostaną więc szczegółowo omówione podstawowe uprawnienia każdej osoby zatrzymanej przez Policję oraz inne uprawnione służby.

Zatrzymanie – kiedy możliwe?

Zanim przejdziemy do omówienia podstawowych praw osób zatrzymanych warto jednak zwrócić uwagę w pierwszej kolejności na to, kiedy w ogóle możliwe jest dokonanie zatrzymania przez Policję.

Zgodnie z art. 244 § 1 k.p.k. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym. W § 1a wskazano natomiast, że Policja ma prawo zatrzymać również osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

Warto więc zapamiętać, że Policja nie może zatrzymać każdego obywatela według własnego uznania. Prawo zatrzymania przysługuje wyłącznie wtedy, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo. Chodzi więc o osobę, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa (przypuszcza się, że je popełniła), ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu.

Do dokonania zatrzymania osoby podejrzanej oprócz przesłanki dowodowej (istnienia uzasadnionego przypuszczenia popełnienia przestępstwa) musi być spełniona również jedna z przesłanek szczególnych:

1. zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby podejrzanej albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości;
2. istnieją przesłanki przeprowadzenia przeciwko osobie podejrzanej postępowania w trybie przyspieszonym;
3. popełniono przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej i zachodzi obawa, że osoba podejrzana ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groziła.

Ważne! Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach.

Warto również zapamiętać, że zatrzymania może dokonać nie tylko Policja. Takie uprawnienia przysługują również np. CBA, ABW, Straży Granicznej czy Żandarmerii Wojskowej.

Prawa osoby zatrzymanej

Osobie zatrzymanej przysługują następujące prawa:

1. prawo do informacji o przyczynie zatrzymania (art. 244 § 2 k.p.k.) – osoba zatrzymana ma prawo domagać się tego, by osoba zatrzymująca wyjaśniła mu, jaka jest przyczyna jego zatrzymania oraz tego, o co jest podejrzewany.
2. prawo do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2 k.p.k.) – osobie zatrzymanej przysługuje również prawo do bycia wysłuchanym. Warto zapamiętać jednak, że wysłuchanie ma charakter jedynie informacyjny, w związku z czym może dotyczyć okoliczności związanych ze zdarzeniem będącym przedmiotem procesu karnego. Polega ono na umożliwieniu zatrzymanemu wypowiedzenia się, przede wszystkim co do podstaw faktycznych zatrzymania, choć nic nie stoi na przeszkodzie, by zatrzymany wypowiedział się co do wszelkich okoliczności istotnych z punktu widzenia sformułowanego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Wysłuchanie osoby zatrzymanej nie może jednak naruszać jej niezbywalnych praw w zakresie braku obowiązku dowodzenia swojej niewinności lub dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Wysłuchanie jest możliwe tylko w sytuacji, gdy zatrzymany sam, z własnej woli, nieprowokowany i niezmuszany przez organ zatrzymujący składa oświadczenie, a organ procesowy zobowiązany jest do przyjęcia tego do wiadomości

Ważne!  Zatrzymany nie powinien być w ogóle wypytywany o okoliczności zdarzenia będącego przedmiotem ewentualnego zarzutu, a tym bardziej przesłuchany w charakterze świadka.

3. prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego (art. 244 § 2 k.p.k.) – osoba zatrzymana musi zostać poinformowana przez funkcjonariusza Policji o tym, że ma prawo do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego.
4. prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim (art. 244 § 2 k.p.k.)- w sytuacji, gdy osoba zatrzymana nie posługuje się dostatecznie językiem polskim, ma prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, który będzie brał udział w czynnościach, po to by mógł on w pełni zrozumieć sytuację, w jakiej się znalazł.
5. złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia (art. 244 § 2 k.p.k.) – powyższe prawo wiąże się z uprawnieniem osoby zatrzymanej do wysłuchania. Jak wskazano powyżej, składanie przez zatrzymanego oświadczeń jest prawem, a nie obowiązkiem. W związku z tym, jeżeli osoba zatrzymana nie chce złożyć żadnych oświadczeń, to ma do tego pełne prawo, tym bardziej nie można jej zmusić do składania oświadczeń.
6. prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 2 k.p.k.) – warto wiedzieć, że z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej czynności, imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jej rysopis oraz dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa. Należy także wciągnąć do protokołu złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu.
7. prawo do dostępu do pierwszej pomocy medycznej (art. 244 § 2 k.p.k.)- w sytuacji, gdy osoba zatrzymana źle się poczuje lub zajdzie konieczność przyjęcia jakichś leków, organ, który dokonał zatrzymania ma obowiązek na jej żądanie wezwań służby medyczne.
8. prawo do nawiązania kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nim rozmowę (art. 245 k.p.k.)- zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę. Najczęściej odbywa się to w formie połączenia telefonicznego. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.
9. prawo do złożenia zażalenia do sądu na zatrzymanie (art. 246 § 1 k.p.k.) – zatrzymanemu przysługuje prawo do złożenia w terminie 7 dni od doręczenia mu odpisu protokołu zatrzymania, zażalenia na zatrzymanie. Zażalenie składa się do organu dokonującego zatrzymania, który przekazuje je niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania przez sąd zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
10. prawo do nawiązania kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, co ma miejsce w przypadku zatrzymania cudzoziemca (art. 612 § 2 k.p.k.) – w razie zatrzymania obywatela państwa obcego należy zatrzymanemu umożliwić, na jego prośbę, nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, a w razie zatrzymania osoby nieposiadającej żadnego obywatelstwa – z przedstawicielem państwa, w którym ma ona stałe miejsce zamieszkania.
11. prawo do natychmiastowego zwolnienia, gdy ustaną przyczyny zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od zatrzymania nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 k.p.k.) – zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
12. prawo do zwolnienia, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania (art. 248 § 2 k.p.k.) – zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu przeprowadzonym na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
13. prawo do zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej osoby, jak również pracodawcy, szkoły, uczelni, dowódcy oraz osoby zarządzającej przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny, o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1, § 2 i § 3 k.p.k.) – na żądanie zatrzymanego organ dokonujący zatrzymania ma obowiązek poinformować o zatrzymaniu osobę najbliższą dla zatrzymanego bądź pozostałe w/w podmioty.

Jeżeli masz jakieś pytania lub wątpliwości w zakresie praw i obowiązków osoby zatrzymanej lub przebiegu czynności zatrzymania, zapraszam do bezpośredniego kontaktu z moją kancelarią adwokacką w mieście Poznań.