Obowiązek naprawienia szkody

Jedną z funkcji prawa karnego – poza funkcją represyjną (tj. ukaraniem sprawcy), sprawiedliwościową oraz resocjalizacyjną (zapobiegnięcie powrotowi sprawcy do przestępstwa) jest funkcja tzw. kompensacyjna. Oznacza to, że osoba pokrzywdzona przestępstwem, naprawienia doznanej szkody może dochodzić nie tylko w osobnym postępowaniu (np. cywilnym o zadośćuczynienie), które przecież wiąże się z dodatkowym czasem, kosztem i nerwami, ale także właśnie w postępowaniu karnym. Jest to o tyle wygodne, że postępowanie karne jest co do zasady „darmowe” – pokrzywdzony nie ponosi żadnych kosztów, a nadto – najczęściej sprawy te rozpoznawane są znacznie szybciej aniżeli cywilne. Funkcję kompensacyjną spełnia m.in. instytucja obowiązku naprawienia szkody.

O tym, czym jest obowiązek naprawienia szkody oraz kiedy i w jaki sposób pokrzywdzony może zgłosić takie żądaniem dowiesz się z niniejszego artykułu.

Obowiązek naprawienia szkody – co to jest?

Obowiązek naprawienia szkody jest jednym ze środków kompensacyjnych przewidzianych w polskim prawie karnym. Ma na celu wyrównanie szkód wywołanych pokrzywdzonemu przez popełnione przestępstwo. Instytucja ta uregulowana została w art. 46 § 1 Kodeksu karnego, zgodnie z którym w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Jak widać w przywołanym przepisie przewidziano dwie możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody – fakultatywną i obligatoryjną. Fakultatywna oznacza, że Sąd może – jeżeli jego zdaniem zajdzie taka potrzeba – „sam z siebie”, niezależnie czy pokrzywdzony o to zawnioskuje czy nie, orzec taki obowiązek. Natomiast jeżeli pokrzywdzony zgłosi taki wniosek, Sąd obligatoryjnie musi orzec obowiązek naprawienia szkody. Wskazuje na to użyte w ww. przepisie sformułowanie „orzeka”. Sąd nie może się zatem takiemu żądaniu sprzeciwić i pominąć takiego żądania osoby pokrzywdzonej. Oczywiście każdorazowo muszą w ogóle zaistnieć przesłanki do orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, tj.:

• istnienie szkody,
• bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy tą szkodą, a popełnionym przestępstwem,
• fakt, że szkoda ta nie została jeszcze naprawiona.

Jeśli bowiem szkoda została naprawiona przed wydaniem wyroku w sprawie karnej – obowiązek naprawienia szkody w ogóle nie powinien zostać orzeczony. Natomiast jeżeli przed wyrokiem naprawiono szkodę, lecz jedynie w części – obowiązek naprawienia szkody orzeczony przez Sąd powinien obejmować wyłącznie tę brakującą część.

Na czym polega obowiązek naprawienia szkody?

Sposób w jaki ma zostać naprawiona szkoda zależy od okoliczności konkretnej sprawy i tego, na czym polega wywołana przestępstwem szkoda. W tym celu sąd karny stosuje odpowiednio przepisy z postępowania cywilnego. Obowiązek naprawienia szkody może zatem polegać między innymi na:

• zapłacie określonej sumy pieniężnej (odszkodowanie),
• pokryciu (nawet z góry) kosztów leczenia,
• zwrocie skradzionej rzeczy,
• przeproszeniu pokrzywdzonego.

W praktyce najczęściej obowiązek naprawienia szkody polega właśnie na zapłacie pokrzywdzonemu kwoty pieniężnej stanowiącej równowartość doznanej szkody. Oczywiście nie w każdym przypadku da się precyzyjnie określić jej wysokość, zatem często jest to suma określana w przybliżeniu.

Wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody – jak go zgłosić?

Pokrzywdzony może zgłosić wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody aż do czasu zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, a zatem w momencie, gdy sąd przeprowadził całe postępowanie dowodowe i uprzedza strony o możliwości zamknięcia rozprawy, ujawnieniu dowodów i umożliwieniu wygłoszenia tzw. mów końcowych. Wniosek ten może być złożony ustnie do protokołu, a także w zwykłej formie pisemnej – wybór należy do pokrzywdzonego. Nie ma tak naprawdę żadnych wymagań formalnych co do jego formy – ważne żeby wskazać, że pokrzywdzony wnosi o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody wraz z podaniem jak szkoda miałaby być naprawiona. Oczywiście Sąd nie jest związany sposobem naprawienia podanym przez pokrzywdzonego, a jedynie samym żądaniem orzeczenia takiego obowiązku. Dlatego też mogą zdarzyć się sytuację, w których pokrzywdzony żąda orzeczenia na jego rzecz obowiązku naprawienia szkody w postaci zapłaty kwoty 10.000 zł, a sąd może orzec tylko 5.000 zł.

Obowiązek naprawienia szkody w niższej wysokości niż szkoda – co teraz?

Bardzo często zdarzają się sytuację, w której sąd w wyroku karnym orzeka obowiązek naprawienia szkody, jednakże w wysokości niższej aniżeli rzeczywista wartość doznanej przez pokrzywdzonego szkody. Co w takim wypadku? Z pomocą przychodzi przepis art. 46 § 3 Kodeksu karnego, zgodnie z którym orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie § 1 tego przepisu, nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego. Oznacza to, że pozostałej do pokrycia kwoty, pokrzywdzony może dochodzić odrębnie w postępowaniu cywilnym.

Podsumowując, obowiązek naprawienia szkody w postępowaniu karnym może orzec sąd z urzędu, a na wniosek pokrzywdzonego – musi go orzec. Obowiązek ten może przybrać różne postacie zależnie od tego jakiej szkody doznała osoba pokrzywdzona przestępstwem. Ważne jest jedynie, aby wniosek ten zgłosić w terminie, tj. do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Może być on przez pokrzywdzonego zgłoszony zarówno ustnie do protokołu jak i w formie pisma procesowego.