Razem a jednak osobno – o majątku wspólnym i osobistym małżonków.

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami z mocy prawa powstaje wspólność majątkowa (zwana wspólnością ustawową), obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny. Tym samym po zawarciu małżeństwa wyróżnić możemy majątek wspólny małżonków, jak również majątek osobisty żony i majątek osobisty męża, których rozróżnienie ma szczególne znaczenie przy podziale majątku, dokonywanym po ustaniu małżeństwa.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?

Wspólność ustawowa obejmuje co do zasady wszelkie przedmioty, jakie zostaną nabyte przez każdego z małżonków przez okres trwania małżeństwa. Nie ma przy tym znaczenia, czy nabycie nastąpiło ze środków pochodzących z majątku wspólnego, czy też z majątku osobistego któregoś z małżonków (poza jedynym wyjątkiem – przedmiotami majątkowymi nabytymi w zamian za składniki majątku osobistego – art. 33 pkt. 10 k.r.i.o.).

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy wskazuje, iż do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków – chodzi tu wyłącznie o wynagrodzenie lub dochód już pobrany; dopóki zatem małżonkowi przysługuje jedynie wierzytelność o wynagrodzenie/dochód, wierzytelność ta będzie wchodzić w skład majątku osobistego;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków – rozumieć przez to należy zarówno pożytki naturalne (np. zboże, owoce), pożytki cywilne, jakie przynosi rzecz na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu, dzierżawy) oraz pożytki z prawa, jakie to prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno – gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki od wierzytelności);
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; chodzi o fundusze działające na podstawie ustawy z 28.08.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, tworzone przez towarzystwa emerytalne;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Majątek osobisty małżonka

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą w pierwszej kolejności przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową.

W skład majątku osobistego wchodzą w szczególności:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; jeśli zatem przed zawarciem małżeństwa któryś z małżonków był właścicielem mieszkania, samochodu, to będą one stanowić jego majątek osobisty, a nie wspólny;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenia, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; zasadą jest, że przedmioty nabyte przez dziedziczenie lub zapis należą do majątku osobistego. Będą one składnikiem majątku wspólnego tylko wówczas, jeżeli spadkodawca lub darczyńca w testamencie lub umowie darowizny wyraźnie taki zapis umieścił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; chodzi tu przede wszystkim o prawa majątkowe, wynikające z umowy spółki cywilnej oraz z osobowych spółek handlowych – spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej; prawa te wchodzą do majątku osobistego każdego z małżonków niezależnie od tego, czy jeden z małżonków jest wspólnikiem, czy też oboje są wspólnikami w tej samej spółce. Do majątku osobistego należy również prawo do udziałów w zyskach spółki;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; są to przede wszystkim rzeczy, które zgodnie ze swoim przeznaczeniem zaspokajają normalne potrzeby tylko jednej osoby, jak np. odzież, okulary, przedmioty higieniczne. Do tej kategorii należą także rzeczy służące zaspokojeniu zainteresowań, jak np. sprzęt sportowy, wędkarski. Nie będzie takim przedmiotem jednak samochód osobowy, chociażby korzystał z niego tylko jeden z małżonków, bowiem pojazd ten wielokrotnie może i powinien służyć zaspokojeniu potrzeb także innych członków rodziny;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; wyróżnić tu można m.in. prawo do alimentów, zaś z zakresu prawa cywilnego – użytkowanie, służebności osobiste oraz przysługujące jednemu z małżonków prawo dożywocia;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość; chodzi tu zarówno o wierzytelności z tytułu odszkodowania czy zadośćuczynienia, jak również pobrane z tego tytułu kwoty;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytuły innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; w tym zarówno wierzytelności jeszcze niewymagalne, jak i już wymagalne;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; dotyczy to przede wszystkim nagród za szczególne osiągnięcia twórcze (artystyczne, naukowe, sportowe). W tej kategorii nie mieszczą się jednak nagrody określone przez przepisy prawa pracy i układy zbiorowe pracy;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; jednak wszelkie korzyści majątkowe pobrane z wyżej wymienionych praw traktować należy jako dochody z majątku osobistego, wchodzące w skład majątku wspólnego;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy wskazuje, że przedmioty zwykłego urządzenia domowego, służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową i to niezależnie od tego, czy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę. Wyjątek od powyższego zapisu stanowi jedynie sytuacja, w której spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił i wskazał jednoznacznie, że dany przedmiot ma stać się składnikiem majątku osobistego konkretnej osoby.

Charakter wspólności ustawowej

Główną zasadą odnoszącą się do wspólności ustawowej jest zapis, zgodnie z którym każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Co istotne, przez cały czas trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie jest możliwe również rozporządzenie ani zobowiązywanie się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Przyjmuje się, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jedynie z ważnych powodów (np. nieprzyczynianie się do powstania majątku) małżonek może żądać ustalenia nierównych udziałów, z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Zarząd majątkiem wspólnym

Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym. Obowiązek ten dotyczy w szczególności udzielania informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach, które obciążają majątek wspólny. Co do zasady każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, w tym zawierać umowy. 

Powyższa zasada nie odnosi się jednak do przedmiotów służących małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej, którymi małżonek ten zarządza samodzielnie. 

Co istotne, małżonek ma prawo sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym, jaką zamierza podjąć drugi małżonek, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. 

Z ważnych powodów sąd może jednak, na żądanie jednego z małżonków, pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy małżonek nieracjonalnie trwoni majątek lub pozostaje pod wpływem uzależnienia (od alkoholu, narkotyków, hazardu), które może stanowić zagrożenie dla stanu majątku wspólnego.

Ustalenie składu majątku osobistego każdego z małżonków oraz majątku wspólnego w praktyce okazuje się trudnym zadaniem. Koniecznym jest bowiem uwzględnienie konkretnych momentów nabycia poszczególnych składników majątkowych, a także wszystkich szczególnych sytuacji, wskazywanych przez przepisy prawa, decydujących o ich przynależności do danego majątku. Adwokat Angelika Rucińska udzieli Państwu wszelkich niezbędnych informacji, uwzględniających Państwa indywidualną sytuację, jak również gwarantuje profesjonalne prowadzenie spraw dotyczących podziału majątku wspólnego i rozliczeń między małżonkami po ustaniu małżeństwa.