Każdemu człowiekowi, a także osobom prawnym oraz jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, przysługuje z mocy prawa szereg dóbr niemajątkowych, które pozostają pod ochroną prawa. Dobra te określane są jako dobra osobiste.

Wzięcie tych dóbr pod ochronę prawa oznacza, że jakiekolwiek ich naruszenie spowoduje wystąpienie po stronie sprawcy tego naruszenia negatywnych skutków prawnych. O tym czym są dobra osobiste, jakie są ich rodzaje, jakie sankcje grożą za ich naruszenie oraz co zrobić w sytuacji, gdy ktoś naruszył nasze dobra osobiste dowiesz się z niniejszego artykułu.

Dobra osobiste – czym są?

Jak zostało wyżej wskazane, dobrami osobistymi są pewne wartości (dobra) niemajątkowe związane z daną osobą i chronione przez prawo. Są to zatem pewne immanentnie złączone z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka wartości, niezależne od jego woli, stałe, dające się skonkretyzować oraz zobiektywizować (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010 r., sygn. III CZP 79/10).

Przy czym należy podkreślić, że dobra osobiste posiada nie tylko każdy człowiek, ale też osoba prawna (np. spółka z o.o., stowarzyszenie) oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym jednak przepisy odrębne przyznają zdolność prawną (tzw. ułomne osoby prawne, np. spółka jawna).

Oczywiście katalog dóbr osobistych w przypadku człowieka będzie zdecydowanie szerszy niż np. w przypadku osoby prawnej, która z oczywistych względów nie posiada np. dobra osobistego jakim jest zdrowie. Natomiast wiele z tych dóbr chronionych prawem będzie tożsamych.

Rodzaje dóbr osobistych

Pomimo enumeratywnego wymienienia w art. 23 Kodeksu Cywilnego kilkunastu dóbr osobistych należy podkreślić, że nie jest to katalog zamknięty. Inne wartości również mogą i ciągle są, na kanwie prowadzonych spraw, uznawane przez sądy czy przedstawicieli doktryny za dobra osobiste, a zatem katalog ten stale jest rozszerzany. Jako przykłady chronionych dóbr osobistych, których to ochrona wynika z orzecznictwa można wskazać np. prawo do prywatności czy tożsamość narodową.

Podstawowymi dobrami wymienionymi we wspomnianym wyżej przepisie k.c. są natomiast:

• zdrowie,
• wolność,
• cześć,
• swoboda sumienia,
• nazwisko lub pseudonim,
• wizerunek,
• tajemnica korespondencji,
• nietykalność mieszkania,
• twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Naruszenie dóbr osobistych

Z uwagi na to, że w prawie występuje tak wiele różnych dóbr osobistych, mogą one zostać naruszone na różne sposoby. Nie sposób zatem wskazać na czym konkretnie polega naruszenie dobra osobistego – rozpatrywać to należy zawsze na konkretnym przykładzie. Jako przykłady naruszeń można wskazać na naruszenie czyjegoś wizerunku (o czym pisaliśmy w poprzednim artykule) bądź naruszenie tajemnicy korespondencji poprzez otworzenie listu zaadresowanego do kogoś innego i zapoznanie się z jego treścią. W obecnych czasach do naruszenia dóbr osobistych coraz częściej dochodzi przede wszystkim w Internecie, np. przez obraźliwe wyśmiewanie publicznie w komentarzach na Instagramie czyjegoś pseudonimu artystycznego czy też rozpowszechnianie w sieci nieprawdziwych informacji na temat influensera.

W tym miejscu należy podkreślić, że dobra osobiste korzystają z ochrony prawnej nie tylko w sytuacji, gdy już doszło do ich naruszenia, ale w Kodeksie cywilnym przewidziane zostały mechanizmy ochrony już w sytuacji, gdy dobra osobiste jedynie są zagrożone. Zagrożenie oznacza, że choć co prawda dobro osobiste nie zostało jeszcze naruszone, ale istnieje realna obawa i jest wysoce prawdopodobnym, że do tego dojdzie. W takiej sytuacji ustawodawca przewidział pewne mechanizmy prewencyjne, które zostaną omówione w dalszej części artykułu.

Ochrona dóbr osobistych

Jak zostało wyżej wskazane, dobra osobiste pozostają pod ochroną przepisów prawa. Regulacja w tym zakresie przewidziana została w art. 24 k.c., zgodnie z którym ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Oznacza to, że aby mówić o naruszeniu dobra osobistego, musi dojść do bezprawnego działania ze strony sprawcy naruszenia. Bezprawne działanie oznacza przede wszystkim zachowanie sprzeczne z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1976 r., sygn. II CP 692/75).

Ktoś naruszył moje dobra osobiste – co mogę zrobić?

W pierwszej kolejności, gdy tylko poweźmiemy wiadomość o tym, że któreś z naszych dóbr osobistych zostało naruszone, powinniśmy jak najszybciej zabezpieczyć wszystkie dowody o tym świadczące, np. nagrania, screeny stron/portali internetowych, zeznania świadków, wiadomości. Jak najszybsze zabezpieczenie dowodów ma przede wszystkim ogromne znaczenie w przypadku naruszenia dóbr osobistych w Internecie, bowiem bardzo łatwo i szybko można z niego wszystko skasować, a niejednokrotnie namierzenie anonimowego sprawcy naruszenia po czasie okazuje się bardzo trudne.

Następnie, przed wystąpieniem na drogę sądową, najlepiej podjąć kroki prawne zmierzające do polubownego rozwiązania sporu. Istnieje bowiem duża szansa, że w ten sposób sprawa zostanie rozwiązana szybciej, a my nie narazimy się na dodatkowe koszty sądowe oraz długi proces. Najlepiej zatem wystosować do sprawcy naruszenia naszego dobra osobistego pisemne wezwanie. Zgodnie z art. 24 k.c. w piśmie takim możemy od sprawcy naruszenia żądać:

• usunięcia naruszenia i zaniechania dalszego naruszania;
• zapłaty zadośćuczynienia;
• zapłaty odszkodowania;
• zapłaty określonej kwoty na cel społeczny (możemy sami go wybrać);
• dokonania stosownych przeprosin.

W wezwaniu należy także określić termin w jakim dokonana ma być zapłata bądź inna żądana przez nas czynność. Możemy wskazać także w jakiej formie dokonane mają być przeprosiny. Dla przykładu, jeżeli ktoś bezpodstawnie obraził nas w poście na swoim Instagramie, możemy żądać, aby przeprosiny za ten czyn również zostały umieszczone w formie oświadczenia w poście na Instagramie.

Pozew o ochronę dóbr osobistych

Jeżeli nasza próba polubownego rozwiązania sprawy nie przyniesie efektu, pozostaje nam złożenie do właściwego Sądu pozwu o ochronę dóbr osobistych. W pozwie tym należy oczywiście dokładnie opisać na czym polegało naruszenie, a co najważniejsze – załączyć wszystkie zgromadzone dowody potwierdzające naruszenie naszego dobra osobistego.

W pozwie wskazujemy oczywiście także na nasze żądania, np. zapłaty zadośćuczynienia przez wskazanie jakiej kwoty oczekujemy. Należy jednak podkreślić, że Sąd nie jest związany tą kwotą, ale może być ona dla niego pewną sugestią. Kwota ta musi być także adekwatna do wagi i skutków naruszenia naszego dobra osobistego. Sądem właściwym do złożenia pozwu o ochronę dóbr osobistych będzie sąd miejsca zamieszkania pozwanego bądź też sąd miejsca, w którym nastąpiło naruszenie dóbr osobistych wywołujące szkodę. Z kolei w przypadku naruszenia dobra osobistego w Internecie, a więc przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, zależnie od naszej woli pozew możemy złożyć do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania lub siedziby (w przypadku osoby prawnej) powoda, a więc osoby składającej pozew. Jeżeli w pozwie o naruszenie dóbr osobistych nie dochodzimy roszczeń majątkowych bądź ich suma jest niższa aniżeli 75.000 zł, pozew kierujemy do sądu rejonowego. W przypadku przekroczenia tej kwoty będzie to sąd okręgowy. Pozew powinien zostać także przez nas należycie opłacony. Opłata od pozwu zależeć będzie od wartości przedmiotu sporu, np. kwoty żądanego zadośćuczynienia. Opłatę wpłacamy na rachunek bankowy sądu, do której pozew jest składany.

Podsumowując, każdemu z nas przysługuje wiele dóbr osobistych, które pozostają pod szczególną ochroną prawa. Zatem w przypadku gdy ktokolwiek bezprawnie je naruszy, bądź nawet tylko realnie zagrozi ich naruszeniem, możemy podjąć odpowiednie kroki celem wyegzekwowania odpowiedzialności sprawcy naruszenia, a przede wszystkim doprowadzenia do zaprzestania naruszenia i usunięcia jego skutków. Najskuteczniejszym mechanizmem ku temu będzie złożenie pozwu o ochronę dóbr osobistych. W takiej sytuacji warto zwrócić się do profesjonalnego pełnomocnika, który udzieli fachowej porady prawnej i pomoże sporządzić pozew.