Kara łączna – instytucja, wymiar i dyrektywy

Kara łączna jest instytucją, która znajduje zastosowanie, gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju, albo inne, podlegające łączeniu. Dochodzi więc do sytuacji, w której kara wymierzana jest niejako ,,na nowo”, stanowiąc całościową i kompleksową ocenę zachowań sprawcy, z uwzględnieniem prewencyjnego charakteru kary. Kara łączna nie ma być zatem ,,prezentem” dla sprawcy, powodującym działanie na jego korzyść, lecz ma gwarantować racjonalną politykę karania w stosunku do sprawcy w wielości – pozostających w realnym zbiegu przestępstw (tak m.in. wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 13 kwietnia 2018 r., IV Ka 114/18).

Pierwszym warunkiem zastosowania instytucji kary łącznej jest zatem popełnienie przez sprawcę więcej niż jednego przestępstwa, przy czym łączeniu mogą podlegać zarówno przestępstwa pospolite (wyrażone w Kodeksie karnym) oraz przestępstwa skarbowe (określone w Kodeksie karnym skarbowym).

Kolejnym warunkiem jest okoliczność, iż każde z orzeczeń sądu karnego musi być wyrokiem skazującym. Nie jest zatem możliwe łączenie wyroków uniewinniających, czy umarzających. Przy czym wyrok skazujący nie musi posiadać przymiotu prawomocności, wobec czego może być wyrokiem skazującym wydanym w toku I instancji.

W dalszej kolejności, orzeczone kary muszą być sankcjami tego samego rodzaju lub rodzajowo różne, ale podlegające łączeniu.

Podkreślić w tym miejscu należy, że do orzekania kary łącznej – mocą wyrażonej w przepisie art. 85 § 1 k.k. normy nakazującej skorzystanie z zawartej w tym artykule kompetencji do orzekania przedmiotowej kary – sąd jest zobowiązany. Zatem zaktualizowanie się powyżej wymienionych przesłanek wymierzenia kary łącznej nie oznacza dobrowolności decyzji sądu, lecz obliguje sąd do jej wymierzenia.

Zasady określania kary łącznej

Wymierzanie kary łącznej przez sąd, zgodnie z przyjętym w naszym systemie prawnym modelem mieszanym, odbywa się w 2 etapach:

1. w pierwszej kolejności sąd zobowiązany jest do wymierzenia kar jednostkowych za poszczególne przestępstwa, będące w określonym, uwzględnianym, wieloczynowym ich zbiegu; konieczność wymierzenia tych kar wynika z faktu, iż będą one stanowić podstawę dla wyznaczenia granic kary łącznej, zgodnie z zasadą, że dolną jej granicą jest kara wyższa od kary najwyższej z wymierzonych kar jednostkowych, zaś górną jej granicą jest suma kar jednostkowych. Etap pierwszy zakończony zostaje, gdy wyznaczona zostanie dolna i górna granica kary łącznej;
2. w drugim etapie sąd, bazując na granicach wyznaczonej w etapie pierwszym kary łącznej, wymierza punktowo karę łączną.

Przedstawiona powyżej metoda nie znajdzie jednak zastosowania w następujących przypadkach wymierzania kary łącznej:

• gdy jedna z jednostkowych grzywien została orzeczona na podstawie przepisu przewidującego wyższą górną granicę ustawowego zagrożenia, niż kara określona w art. 33 § 1 k.k. – sąd wymierza wówczas karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 4500 stawek dziennych grzywny lub najwyższej z kar grzywny, jeżeli przekracza ona 4500 stawek dziennych;
• gdy jedną i zarazem najsurowszą z wymierzonych kar jednostkowych jest kara dożywotniego pozbawienia wolności – wówczas sąd orzeka karę dożywotniego pozbawienia wolności jako karę łączną (art. 88 k.k.),c)
• gdy pośród kar jednostkowych znajduje się więcej niż jedna kara przynajmniej 25 lat pozbawienia wolności i jest ona karą najsurowszą – wówczas sąd jako karę łączną może orzec karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 88 k.k.),d)
• gdy suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat albo więcej, a chociażby jedna z podlegających łączeniu kar wynosi nie mniej niż 10 lat – wówczas sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności (art. 86 § 1a k.k.).

Częściowym wyjątkiem od dwustopniowej procedury budowania kary łącznej jest również sytuacja, gdy najsurowszą karą jednostkową jest kara grzywny w wymiarze 810 stawek dziennych, kara ograniczenia wolności w rozmiarze dwóch lat oraz kara pozbawienia wolności w rozmiarze 20 lat. W tej sytuacji, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się bowiem w tej wysokości.

Należy również zastrzec, że kary łącznej nie wymierza się w przypadku czynu ciągłego, ani też w przypadku ciągu przestępstw.

Wymiar kary łącznej

Kodeks karny wskazuje, iż Sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności (art. 86 § 1 k.k.). Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach.

Ustawodawca jednocześnie zdefiniował następujące zasady, odnoszące się do wymiaru kary łącznej:

• jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości (art. 86 § 1 zdanie drugie k.k.);
• jeżeli suma orzeczonych kar pozbawienia wolności wynosi 25 lat albo więcej, a chociażby jedna z podlegających łączeniu kar wynosi nie mniej niż 10 lat, sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności (art. 86 § 1a k.k.).

Jeżeli karą łączną jest kara grzywny, sąd dokonuje na nowo ustalenia wysokości stawki dziennej, kierując się jednak bezwyjątkową regułą, że wysokość tej stawki nie może przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio. Sąd przy tym zobowiązany będzie przy ustalaniu stawki dziennej wziąć pod uwagę zarówno dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Wysokość stawki dziennej nie może być nadto niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 zł (art. 33 § 3 k.k.).

Jeżeli jednak chociażby jedna z kar podlegających łączeniu w przypadku grzywny została orzeczona na podstawie przepisu przewidując wyższą granicę ustawowego zagrożenia niż określona w art. 33 § 1 k.k. (najniższa liczba stawek wynosząca 10, a najwyższa 540), sąd wymierzy karę łączną grzywny w granicach od najwyższej z kar tego rodzaju wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 4500 stawek dziennych grzywny lub najwyższej z kar grzywny, jeżeli przekracza ona 4500 stawek dziennych (art. 86 § 2b k.k.).

Ustawodawca rozstrzygnął także kwestię grzywny określonej kwotowo przyjmując, że w takim przypadku kara łączna grzywny również wymierzona zostanie kwotowo (art. 86 § 2a k.k.).

W przypadku zaś kary łącznej ograniczenia wolności, sąd zobowiązany jest na nowo określić obowiązki lub wymiar potrącenia, a także może nałożyć na sprawce inne obowiązki, wymienione w art. 72 § 1 pkt. 2-7a k.k., jak również może orzec świadczenie pieniężne, wymienione w art. 39 pkt. 7 k.k.

Dyrektywy wymiaru kary łącznej

Orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Powyższa reguła wpisuje się w założenie zarówno indywidualnoprewencyjnego, jak również ogólnoprewencyjnego oddziaływania kary. Wskazane obowiązki, choć mają charakter kluczowy dla określenia wymiaru kary łącznej, w żadnej mierze nie wykluczają zastosowania ogólnych dyrektyw wymiaru kary, określonych w art. 53 k.k. (m.in. stopień winy, społeczna szkodliwość społeczna czynu oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze kary).

Wydanie nowego wyroku łącznego, wobec przyjętego w Kodeksie karnym mieszanego systemu łączenia kar, jest niewątpliwie zagadnieniem wielowymiarowym, wymagającym rozważenia zarówno szeregu okoliczności popełniania przestępstw, jak również analizy postawy skazanego i jego sytuacji życiowej i rodzinnej, a wszelkie wątpliwości w tej tematyce wyjaśni adwokat Angelika Rucińska.