Alienacja rodzicielska- czym jest i jak jej przeciwdziałać?

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Rodzicom przysługuje więc nieograniczone prawo do bezpośredniej styczności ze swoim dzieckiem. Zdarza się jednak często, iż kontakty jednego z rodziców z dzieckiem doznają ograniczeń z przyczyn niezależnych od niego. O tym, czym jest alienacja rodzicielska i jak jej przeciwdziałać dowiesz się z niniejszego artykułu.

1. Czym jest aliencja rodzicielska?
2. Jak przeciwdziałać alienacji rodzicielskiej?
3. Zagrożenie nakazaniem zapłaty za utrudnianie kontaktów.
4. Zwrot wydatków związanych z przygotowaniem do kontaktu.

Alienacja rodzicielska- czym jest?

Alienacja rodzicielska (ang. parental alienation, PA) jest to zespół świadomych lub nieświadomych zachowań, prowadzących do powstawania zaburzeń w relacji pomiędzy dzieckiem, a co najmniej jednym z rodziców, w sytuacji rozpadu rodziny. Inaczej mówiąc, jest to przemoc psychiczna i emocjonalna stosowana wobec dziecka przez jednego z rodziców po to, by utrudniać drugiemu rodzicowi kontakty z dzieckiem i przedstawiać go w oczach dziecka w negatywnym świetle.

Alienacja rodzicielska może polegać na różnych zachowaniach i przybierać wiele form. W przeważającej mierze chodzi o manipulowanie emocjami – strachem i lękiem dziecka, czy stosowanie szantażu emocjonalnego po to, by wpajać dziecku negatywne emocje i przekonania wobec drugiego rodzica. Zachowania te mają na celu “zawłaszczenie” dziecka przez jednego z rodziców i wykluczenie drugiego z jego życia.

Przykład: Dziecko może być poddawane szantażowi emocjonalnemu np.: “kupię Ci zabawkę/pójdziemy do kina, jeśli zrezygnujesz z wyjazdu do taty i zostaniesz ze mną”.

Alienacja rodzicielska polega również na nastawianiu dziecka przeciwko drugiemu rodzicowi poprzez np. opowiadanie mu negatywnych rzeczy na temat rodzica, wpajanie dziecku, że drugi rodzic jest złym człowiekiem, że nie kocha swojego dziecka, nie chce spędzać z nim czasu, itp. Również pogardliwe, lekceważące wypowiadanie się przez jednego z rodziców na temat drugiego może przyczyniać się do negatywnego odbioru tego rodzica przez dziecko.

Przykład: Mówienie dziecku, że: “mama już Cię nie kocha, ma nowego partnera i nie chce spędzać z Tobą czasu”, “tata jest podłym egoistą”, “matka nie potrafi nic zrobić, do niczego się nie nadaje”.

Alienacja rodzicielska zmierza więc do wykluczenia drugiego rodzica z życia dziecka i utrudniania mu wszelkich form kontaktu z małoletnim. Najczęściej polega na długotrwałym izolowaniu dziecka od drugiego rodzica i uniemożliwianiu mu spotkań z nim. Za ten stan rzeczy odpowiedzialny jest więc rodzic, który postępuje w jeden z w/w sposobów. Alienacja może przyczyniać się do powstawania szeregu zaburzeń emocjonalnych, rozwojowych, osobowościowych i psychicznych u dziecka.

Ważne! Zapamiętaj, że alienacja rodzicielska to przemoc emocjonalna wobec dziecka!

Jak przeciwdziałać alienacji rodzicielskiej?

Jeżeli kontakty z dzieckiem nie zostały uregulowane przez sąd rodzic, który izolowany jest od dziecka powinien wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie kontaktów z małoletnim dzieckiem. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku będzie sąd rejonowy, w którego okręgu dziecko posiada miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. We wniosku należy wskazać, w jakiej formie i terminach chcemy, aby odbywały się nasze kontakty z dzieckiem oraz uzasadnić go.

Przykład: “wnoszę o uregulowanie kontaktów z dzieckiem w ten sposób, że będę miał prawo do spotkań z dzieckiem w co drugi weekend od piątku godz. 19:00 do niedzieli godz. 19:00 poza miejscem zamieszkania dziecka bez obecności matki oraz w każdy wtorek od godz. 16:00 do 20:00 poza miejscem zamieszkania dziecka bez obecności matki”.

Niejednokrotnie postępowanie o uregulowanie kontaktów rodzica z dzieckiem ciągnie się przez wiele miesięcy, zwłaszcza gdy drugi z rodziców kategorycznie nie zgadza się na formę kontaktów zaproponowaną we wniosku. Wówczas sądy często zmuszone są do zwrócenia się do biegłych, celem wydania opinii w sprawie na temat sposobu i formy kontaktów z dzieckiem, co jest jednak czasochłonne.

Dla zagwarantowania rodzicowi izolowanemu od dziecka bieżących kontaktów z nim, w piśmie inicjującym postępowanie sądowe należy zawrzeć wniosek o udzielenie zabezpieczenia na czas trwania postępowania poprzez uregulowanie kontaktów wnioskodawcy z dzieckiem we wskazany przez niego sposób. Wówczas sąd rozpozna w pierwszej kolejności taki wniosek, co pozwoli rodzicowi wykluczonemu z życia dziecka realizować spotkania z nim w wyznaczonych przez sąd terminach.

Co zrobić jednak w sytuacji, gdy mimo uregulowanych przez sąd kontaktów (czy to w formie zabezpieczenia, czy prawomocnego już postanowienia) jeden z rodziców w dalszym ciągu uniemożliwia drugiemu realizowanie spotkań z dzieckiem?

Zagrożenie nakazaniem zapłaty za utrudnianie kontaktów.

Warto mieć na uwadze, że ustawodawca w kodeksie postępowania cywilnego uregulował instytucję, która umożliwić ma egzekwowanie realizowania kontaktów rodzica z dzieckiem. Zgodnie z treścią art. 59815 § 1 k.p.c., jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku.

Artykuł 59815 §1 k.p.c. reguluje więc pierwszy etap postępowania mającego na celu wykonanie orzeczenia lub ugody dotyczących kontaktu z dzieckiem. W tym przypadku świadczenie o charakterze niepieniężnym będzie wymuszone przez zagrożenie koniecznością spełnienia świadczenia o charakterze pieniężnym.

W przypadku więc utrudniania kontaktów z dzieckiem rodzic, który dysponuje orzeczeniem albo ugodą zawartą przed sądem lub mediatorem może wystąpić do sądu z wnioskiem o zagrożenie drugiemu rodzicowi nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każdy niezrealizowany kontakt z dzieckiem.

Przykład: “wnoszę o zagrożenie Annie Kowalskiej nakazaniem zapłaty na rzecz Jana Kowalskiego sumy pieniężnej w wysokości 500,00 zł za każdy niezrealizowany kontakt z małoletnim Jakubem Kowalskim, wynikający z wydanego w tym zakresie postanowienia Sądu Rejonowego w Koninie z dnia 29 czerwca 2020 roku”.

W tej sytuacji, jeżeli na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego sąd uzna, iż rodzic, pod którego pieczą dziecko pozostaje utrudnia i ogranicza kontakty uprawnionego rodzica z dzieckiem, wówczas może wydać postanowienie, w którym zagrozi mu nakazaniem określonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązków wynikających z orzeczenia bądź ugody.

Warto jednak zapamiętać, że jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nie wypełnia nadal swego obowiązku, wówczas sąd nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Regulacja zawarta w art. 59816 § 1 k.p.c. określa więc drugi etap postępowania wykonawczego, tj. nałożenie obowiązku zapłaty określonej sumy pieniężnej. W tej sytuacji, jeżeli zobowiązany rodzic nadal nie zastosuje się do orzeczenia sądu, uprawniony musi jeszcze raz wystąpić do sądu z wnioskiem, aby sąd nakazał zobowiązanemu zapłatę na jego rzecz kwoty stanowiącej iloczyn kwoty, którą sąd zagroził za każde naruszenie, i liczby naruszeń. Sąd może jednak w wyjątkowych wypadkach zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 59815 k.p.c., ze względu na zmianę okoliczności.

Ważne! Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności.

Zwrot wydatków związanych z przygotowaniem do kontaktu.

Niewywiązywanie się przez rodzica, pod którego pieczą pozostaje dziecko z obowiązków wynikających z orzeczenia lub ugody regulujących kontakty dziecka z drugim rodzicem wiąże się dla niego również z innymi konsekwencjami finansowymi.

Warto zapamiętać, że jeżeli do kontaktu z dzieckiem nie doszło wskutek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy przyzna od tej osoby uprawnionemu do kontaktu zwrot jego uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu, w tym kosztów podróży i pobytu dziecka, także osoby towarzyszącej dziecku oraz powrotu do miejsca stałego pobytu.

Należy podkreślić, że sankcja ta ma charakter samoistny, tzn. jest niezależna od pozostałych form nacisku na osobę zobowiązaną i może być wymierzona bez względu na to, czy wcześniej doszło do zagrożenia sumą przymusową i nakazania jej zapłaty.

Powyższe oznacza, że rodzic, który np. przyjechał po dziecko, pokonując odległość 50 km w jedną stronę, a któremu zobowiązany rodzic odmówił następnie wydania dziecka, może zwrócić się do sądu z wnioskiem o zwrot od rodzica utrudniającego kontakt z dzieckiem kwotę będącą równowartością uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu lub naruszeniem obowiązku, np. kosztów paliwa. Przykładem takich wydatków są koszty podróży i pobytu dziecka (także osoby towarzyszącej), koszty powrotu do miejsca stałego pobytu, wykazane za pośrednictwem paragonów, faktur, itp.

Podsumowując, alienacja rodzicielska stanowi problem, który dotyka coraz więcej rodziców, w sytuacji rozpadu rodziny. Przeciwdziałaniu alienacji służyć może jednak kilka instytucji uregulowanych w art. 59815 – 59822 k.p.c. Prawidłowe sformułowanie wniosku o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, bądź wniosku o zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za każdy niezrealizowany kontakt umożliwi pełne odzwierciedlenie interesów uprawnionego rodzica. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sporządzaniem wniosków omawianych z niniejszym artykule.