Zdrada małżonka a odwołanie darowizny

Jedną z najczęstszych przyczyn rozstań wśród par jest zdrada. Niejednokrotnie w jej wyniku, osoba zdradzona w małżeństwie decyduje się na wzięcie rozwodu. Niewątpliwie, zdrada jest bowiem jednym z czynników wpływających na stopień zawinienia strony w rozpadzie wspólnego pożycia. Zdrada może wpłynąć jednak również na inne aspekty relacji pomiędzy małżonkami, w tym na dokonane wcześniej darowizny. Często ludzie zastanawiają się, czy zdrada może stanowić przyczynę skutecznego odwołania darowizny.

O tym kiedy można odwołać darowiznę, jak to zrobić oraz czy zdrada małżeńska wpływa na skuteczność jej odwołania, dowiesz się z niniejszego artykułu.

Zdrada małżeńska – czym jest?

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy jakie zachowanie będzie uznawane za zdradę małżeńską. Oczywiście, w przepisach nie istnieje żadna definicja legalna pojęcia zdrady. Należy zatem sięgnąć do orzecznictwa, doktryny, a przede wszystkim praktyki życia codziennego. Zgodnie z art. 23 k.r.o. jednym z obowiązków małżonków jest zachowanie wobec siebie wierności. Zdrada małżeńska będzie więc naruszeniem tego obowiązku, a więc naruszeniem owej wierności. Za naruszenie wierności będzie z kolei uważane takie zachowanie jednego z małżonków wobec osoby trzeciej, które nosi cechy cudzołóstwa albo stwarza jego pozory.

Cudzołóstwem zgodnie ze słownikiem języka polskiego jest natomiast akt współżycia płciowego osób, z których przynajmniej jedna jest związana małżeństwem z inną osobą. Polskie prawo przewiduje jedynie związki monogamiczne, a zatem wchodzenie w bliskie emocjonalne czy fizyczne relacje z osobami trzecimi jest zachowaniem naruszającym zarówno przepisy prawa jak i zasady współżycia społecznego. Zdrada narusza normy moralne i jest przejawem rażącej nielojalności wobec współmałżonka (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1997 roku, sygn. I CKN 86/97). Przytoczony wyżej opis zdrady małżeńskiej pokazuje, że za zdradę małżeńską może być zatem uznany nie tylko akt fizyczny/cielesny, ale także bliskie relacje emocjonalne/duchowe zawiązane, na przykład przez męża ze swoją przyjaciółką. Dlatego też możemy wyróżnić dwa rodzaje zdrad: fizyczną oraz emocjonalną.

Zdradą fizyczną będzie po prostu dobrowolny, fizyczny akt płciowy z inną osobą. Przy czym nie ma znaczenia czy osoba ta jest płci przeciwnej czy też tej samej. Co ważne, akt ten musi być dobrowolny. Nie będziemy mogli mówić o zdradzie, jeżeli do aktu tego doszło w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji, np. choroba psychiczna, ale także pod wpływem bezprawnej groźby czy przymusu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1997 roku, sygn. I CKN 86/97).

Zdrada emocjonalna jest nieco trudniejsza do zdefiniowania. Przyjmuje się jednak, że zdrada ta polegać będzie na pozostawieniu małżonka samego, a w zamian za to spędzanie wolnego czasu z osobą trzecią, okłamywanie małżonka, brak szczerości w uczuciach co do niego, a także na przykład zerwanie z małżonkiem więzi uczuciowych z równoczesnym skierowaniem tych uczuć na tę osobę trzecią. Za zdradę będzie uznane także zachowanie określane w orzecznictwie, m.in. Sądu Najwyższego jako tzw. pozór zdrady. Pojęcie to oznacza naruszenie przez małżonka obowiązku wierności w sposób emocjonalny, które jednocześnie może stwarzać pozory cudzołóstwa. Jako przykłady takich zachowań można podać nawiązanie z osobą trzecią więzi erotyczno-emocjonalnej, na przykład poprzez Internet, na portalu randkowym czy popularnej w dzisiejszych czasach aplikacji Tinder.

Darowizna – czym jest?

Umowa darowizny to jest natomiast jedną z umów dwustronnych uregulowanych w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 888 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizna polega zatem na tym, że jedna osoba nieodpłatnie darowuje coś ze swojego majątku, np. mieszkanie, drugiej osobie. Przekazanie darowizny jest nieodpłatne, wobec czego osoba, która darowuje robi to z tzw. „dobroci serca”, nie otrzymując w zamian za to żadnych korzyści. Darczyńcami najczęściej kierują pobudki moralne, na przykład ojciec z wdzięczności do syna za wieloletnią opiekę nad nim, darowuje mu swój dom.

Kiedy można odwołać darowiznę?

Z uwagi na doniosłość społeczną umowy darowizny, prawo polskie dopuszcza tylko kilka enumeratywnie wymienionych sytuacji, w których ważnie można odwołać darowiznę. Zasadą jest bowiem nieodwołalność darowizny. Zgodnie z treścią art. 902 k.c. przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego, tj. na przykład matka podarowała swojej ciężko chorej córce dużą sumę pieniędzy na operację ratującą życie. Sytuacje, w których natomiast jej odwołanie jest dopuszczalne, można podzielić na dwie zasadnicze, tj. jeszcze przed wykonaniem darowizny, a więc zanim darczyńca podaruje dany przedmiot obdarowanemu, oraz już po wykonaniu umowy darowizny, na przykład gdy obdarowany otrzyma już na własność mieszkanie.

• Odwołanie darowizny przed jej wykonaniem jest możliwe, jeżeli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
• Odwołanie darowizny po jej wykonaniu jest natomiast możliwe, gdy dojdzie do rażącej niewdzięczności obdarowanego – jest to właśnie ten punkt, który może nam stworzyć możliwość do odwołania darowizny w przypadku zdrady małżonka.

Rażąca niewdzięczność – czy będzie nią zdrada małżeńska?

W kodeksie nie znajdziemy jednak definicji rażącej niewdzięczności. Przez lata natomiast w doktrynie ukształtował się pogląd, zgodnie z którym „niewdzięczność jako przeciwieństwo wdzięczności, oznacza postępowanie nie liczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, które może mu przyczynić negatywnych odczuć i obiektywnych szkód.” (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 marca 2021 r., sygn. I ACa 606/20). Zatem rażącą niewdzięcznością będą wszystkie działania bądź zaniechania skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieżyczliwym. Jako przykłady takich zachowań można wskazać m.in. ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych (jeśli strony umowy darowizny są rodziną), np. odmowa pomocy w chorobie darczyńcy, a także popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy, np. ciężkie pobicie czy zniesławienie. Jednocześnie w czynach tych musi wystąpić umyślność obdarowanego, czyli musi mieć zamiar popełnienia czynu niewdzięcznego.

Zdrada małżeńska może być zatem uznana za postępowanie rażąco niewdzięczne, a zatem stanowić powód do skutecznego i ważnego odwołania darowizny. Wszystko zależy jednak od okoliczności danej sprawy – od tego czy zdrady małżonek dokonał przed czy po otrzymaniu darowizny, czy zdrada była jednorazowa czy był to długotrwały romans, czy dokonał jej z premedytacją itp. Najczęściej jednak zawiniona zdrada jest uznawana za postępowanie nieliczące się z odczuciami, potrzebami i dobrem darczyńcy, co umożliwia odwołanie darowizny.

Jak ważnie odwołać darowiznę

Zgodnie z uregulowaniem z art. 900 k.c. odwołanie darowizny musi być dokonane w formie pisemnego oświadczenia darczyńcy, złożonego obdarowanemu. Wystarczy zatem zwykła forma pisemna, np. odręczny list z podpisem darczyńcy o jej odwołaniu, skutecznie doręczony obdarowanemu. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, w którym przedmiotem darowizny była nieruchomość, odwołanie musi być dokonanie w formie aktu notarialnego, a więc przed notariuszem. Obdarowany po otrzymaniu oświadczenia ma obowiązek zwrócić przedmiot darowizny darczyńcy. Jeżeli nie chce uczynić tego dobrowolnie, darczyńcy pozostaje dochodzenie jej zwrotu na drodze postępowania sądowego.

Termin na odwołanie darowizny

Odwołanie darowizny rodzi wiele trudności, nie tylko z uwagi na ograniczony katalog przyczyn jej odwołania, ale także z uwagi na termin, w którym należy tego dokonać. Zgodnie z art. 899 § 3 k.c. darczyńca ma rok na odwołanie darowizny, jeżeli powodem odwołania jest niewdzięczność obdarowanego. Termin ten liczony jest od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności, czyli o nieżyczliwym czynie obdarowanego względem niego. W przypadku darowizny jeszcze niewykonanej, można ją odwołać w każdym czasie przed jej wykonaniem.

Podsumowując, w większości przypadków zdrada małżeńska będzie stanowić wystarczający powód do ważnego odwołania darowizny dokonanej na rzecz tego małżonka, który się jej dopuścił. Jeśli jednak chcemy mieć pewność co do tego, czy w tym przypadku możemy odwołać darowiznę oraz czy zrobiliśmy to we właściwy sposób, zachęcamy do konsultacji z profesjonalnym pełnomocnikiem adwokat Angeliką Rucińską, doświadczoną w sprawach rodzinnych.