Dziedziczenie majątku przez małoletniego

Nierzadką jest obecnie sytuacja, w której małoletnie dziecko powołane zostaje do dziedziczenia, czy to z ustawy, czy też na podstawie sporządzonego przez spadkodawcę testamentu. Powyższe może implikować problemy zwłaszcza, jeżeli w skład majątku spadkowego wchodzą wyłącznie długi; zagraża to sytuacji majątkowej dziecka, które pomimo wieku, może być zobligowanie do spłacania zobowiązań, które nie zostały przez małoletniego zaciągnięte, a często przez osoby, których dziecko nie zna i nigdy w życiu nie widziało. Jak chronić interes dziecka i zapobiec niekorzystnym dla niego rozrządzeniom majątkowym? Wątpliwości związane z procedurą dziedziczenia przez dziecko wyjaśnia adwokat Angelika Rucińska.

W jaki sposób małoletni nabywa spadek?

Ogólne zasady dziedziczenia, wskazane w Kodeksie Cywilnym, nie dywersyfikują warunków nabycia spadku od wieku spadkobiercy, a zatem dziedziczenie przez małoletniego nie różni się zasadniczo od nabycia spadku przez inne osoby. Co istotne, zdolność do dziedziczenia ma także dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się żywe (art. 927 k.c.).

Zgodnie z ogólnymi zasadami dziedziczenia ustawowego, w pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, dziedzicząc w częściach równych. Warto jednak pamiętać, że część, przypadająca małżonkowi, nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Podobnie, dziecko może być beneficjentem składników majątku spadkowego poprzez ustanowienie go spadkobiercą w testamencie.

Dziecko może przyjąć spadek, bądź go odrzucić. Stosownie do brzmienia przepisu art. 1015 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (§ 1). Jednocześnie, brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (§ 2). Oznacza to tyle, że odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe będzie ograniczona wyłącznie do wysokości otrzymanego spadku. Ewentualne długi spadkowe będą zatem spłacane wyłącznie do wysokości otrzymanego spadku, co znacząco uniemożliwia pokrywanie zobowiązań z własnego majątku spadkobiercy.

Szczególnie istotnym jest zastrzeżenie, iż małoletni z mocy samego prawa przejmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. ,,Wskazane przepisy chronią osobę, która w chwili dowiedzenia się o tytule swojego powołania do dziedziczenia nie ukończyła 18 lat, bez względu na okoliczność, iż następnie w przeciągu wskazanego powyżej terminu sześciu miesięcy uzyskała pełnoletniość” (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 29 grudnia 2009 r., sygn. akt I SA/Bd 875/09).

Małoletnie dziecko, które nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może samodzielnie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. Koniecznym będzie zatem działanie rodziców w imieniu małoletniego, jednak procedura jest nieco bardziej skomplikowana. W takiej sytuacji niezbędnym jest bowiem wystąpienie przez rodziców do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (za taką czynność uznawane jest odrzucenie spadku). Sąd wyrazi zgodę na odrzucenie spadku po przesłuchaniu świadków (którymi zazwyczaj są wyłącznie wnioskodawcy) i stwierdzeniu, że złożenie przedmiotowego oświadczenia jest zgodne z ochroną interesów majątkowych małoletniego. Dopiero po uzyskaniu sądowego zezwolenia, możliwym będzie złożenie stosownego oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego dziecka.

Zaznaczenia wymaga, że podjęcie przez przedstawiciela ustawowego czynności złożenia wniosku do sądu opiekuńczego w celu uzyskania zgody na odrzucenie spadku, przerywa bieg terminu na złożenie oświadczenia w imieniu małoletniego o odrzuceniu spadku.

Zgodnie z przepisem art. 1020 k.c., spadkobierca który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Reprezentacja dziecka w sprawie o nabycie spadku

Co do zasady, w postępowaniu o nabycie spadku nie spotykamy się z kolizją interesów, która wyklucza reprezentowanie małoletniego przez jego rodziców. Mogą jednak zdarzyć się sytuacje, gdy z przedmiotową kolizją będziemy mieć do czynienia, np. wówczas, gdy rodzic reprezentujący dziecko domagać się będzie na swoja rzecz udziału w spadku ponad ten, wynikający z treści testamentu, bądź podważa ważność testamentu, w którym dziecko zostało wskazane jako spadkobierca. W takich okolicznościach, reprezentacja małoletniego przez jego przedstawicieli ustawowych mogłaby doprowadzić do uszczuplenia udziału dziecka w majątku spadkowym, a nawet pozbawienia go tego udziału.

Ustawodawca rozwiązuje powyższy problem poprzez możliwość reprezentacji dziecka przez kuratora sądowego, działającego na rzecz małoletniego i celem ochrony jego interesów majątkowych. Kurator taki będzie powoływany w sytuacji, gdy zachodzi kolizja interesów dziecka z rodzicem, a małoletni nie może być reprezentowany przed sądem przez drugiego rodzica.

Dziecko nabyło spadek – i co dalej?

Niejednokrotnie rodzice małoletniego celowo odrzucają spadek, by przekazać konkretne składniki majątkowe na rzecz swoich dzieci. Problem pojawia się jednak, gdy wolą rodziców jest sprzedaż przedmiotów, odziedziczonych przez małoletniego. Choć rodzice sprawują (co do zasady) zarząd majątkiem dziecka, pozostającego pod ich władzą rodzicielską, Kodeks Rodzinny i opiekuńczy wprost wskazuje, że rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko (101 § 3 k.r.i.o.).

Oznacza to, że sprzedaż składników majątku małoletniego wymaga uzyskania zgody sądu, zaś czynność zbycia, czy obciążenia ruchomości bądź nieruchomości dokonana bez stosownego zezwolenia sądu, będzie bezwzględnie nieważna i nie będzie rodzić żadnych skutków prawnych.

Przedmiotowa procedura ma chronić prawa i interesy dziecka przed uzyskaniem przez niego pełnoletniości i zapobiegać niekorzystnym rozrządzeniom jego rodziców.

Wyłączenie zarządu rodziców

Co szczególnie istotne, w testamencie spadkodawca może zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu testamentu nie będą objęte zarządem, sprawowanym przez rodziców. W takim wypadku, gdy spadkodawca jednocześnie nie wyznaczy zarządcy, powoływany jest w tym celu kurator, ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

Zachowek dla małoletniego

Jeżeli małoletni jest uprawniony do spadku z mocy ustawy, zaś spadek przypada innej osobie, wskazanej w testamencie przez spadkodawcę, dziecku należeć się będzie zachowek. Małoletni będzie zatem mógł wystąpić przeciwko powołanym spadkobiercom z roszczeniem o zapłatę należnej kwoty zachowku. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Jak chronić dziecko?

Kancelaria Adwokacka Poznań reprezentowana przez adwokat Angelikę Rucińską zajmuje się przygotowywaniem wniosków, związanych z uzyskaniem sądowej zgody na dokonanie w imieniu małoletniego czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, jak również udziela porad prawnych w zakresie dziedziczenia przez dziecko i związanych z tym wątpliwości, dzięki czemu nie będą musieli się Państwo obawiać o los swojego dziecka i ochronę jego interesów majątkowych.