Uznanie ojcostwa – w jaki sposób to zrobić?

W jednym z poprzednich wpisów szeroko omawialiśmy temat związany z możliwością zaprzeczenia ojcostwa. Teraz skupimy się zatem na sytuacji odwrotnej – możliwości uznania ojcostwa.

Instytucja ta ma bowiem ogromne znaczenie w praktyce. Coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których kobieta pomimo pozostawania w związku małżeńskim, ma dziecko z innym mężczyzną bądź też zajdzie w ciąże w trakcie rozwodu, kiedy związek małżeński formalnie nadal trwa, a zatem istnieje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki. Co więcej, domniemanie to istnieje jeszcze przez 300 dni po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa. W związku z tym bardzo często zdarza się sytuacja, w której za ojca dziecka, choć już po rozwodzie, uznany zostanie były mąż, a nie aktualny partner.

O tym kiedy można uznać ojcostwo, jak ważnie to zrobić oraz jakie skutki wywołuje uznanie ojcostwa dowiesz się z niniejszego artykułu.

Uznanie ojcostwa – na czym polega?

Uznanie ojcostwa jest prawną procedurą, szczególnie istotną w związkach nieformalnych. W takim związku nie obowiązuje bowiem tak jak w małżeństwie domniemanie pochodzenia dziecka od partnera matki. W takim przypadku trzeba zatem podjąć działanie celem niejako „sformalizowania” ojcostwa, nie zostaniemy bowiem wpisani do aktu urodzenia dziecka z urzędu.

Instytucja uznania dziecka przez ojca jest zatem dobrowolnym oświadczeniem mężczyzny, który poczuwa się do ojcostwa względem określonego dziecka. Dla ważności takiego oświadczenia konieczne jest, aby także matka dziecka potwierdziła w odpowiednim terminie (najlepiej jednocześnie), że to rzeczywiście ten mężczyzna jest ojcem. W ten sposób poprzez złożenie oświadczenia i potwierdzenie matki dziecka ojciec dziecka nabędzie pełnię władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.

Procedura uznania ojcostwa

Oświadczenie o uznaniu ojcostwa składa się przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego lub właściwym Sądem opiekuńczym. Wyjątkiem będzie oczywiście sytuacja wyjątkowa, tzw. siła wyższa, a zatem gdy życiu ojca lub matki dziecka zagraża bezpośrednio realne niebezpieczeństwo. W takiej sytuacji oświadczenie o uznaniu ojcostwa może przyjąć i wpisać do protokołu wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu albo gminy. Jeżeli natomiast chcemy uznać ojcostwo za granicą, należy skierować się do konsula lub innej wyznaczonej do wykonywania tej funkcji osoby. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy jedno bądź oboje rodzice są obywatelami Polski, jednak przebywają za granicą. Co ważne, oświadczenie takie musi być złożone osobiście. Nie można bowiem uznać ojcostwa przez pełnomocnika.

Termin na uznanie ojcostwa

Bardzo ważne jest, aby pamiętać, że ojcostwa nie można uznać w każdym czasie. Złożenie tego oświadczenia jest bowiem ograniczone terminem.

Uznanie ojcostwa co do danego dziecka może bowiem dotyczyć wyłącznie dziecka małoletniego. Jeżeli dziecko osiągnęło już pełnoletność, skorzystanie z tej instytucji nie będzie możliwe. Najlepiej złożyć je w dniu, w którym we właściwym USC sporządzany jest akt urodzenia dziecka. Co jednak ważne, uznania ojcostwa można dokonać jeszcze przed narodzinami, gdy kobieta jest już w ciąży. Jest to o tyle istotne, że wtedy ojciec dziecka będzie mógł w ten sposób, nie tylko zarejestrować dziecko, gdy ono już się urodzi, ale uzyska również pełne prawo do informacji o stanie zdrowia dziecka. Stwarza to pewien rodzaj bezpieczeństwa i ochrony dla całej rodziny, a zatem warto mieć taką możliwość na uwadze. Co istotne, dziecko można uznać także po jego śmierci, jednak pod warunkiem, że umarło przed osiągnięciem pełnoletniości. Takie oświadczenie jest jednak również ograniczone terminem – musi zostać złożone w ciągu roku od dnia, w którym ojciec dowiedział się o śmierci dziecka, jednak nie później niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność gdyby żyło.

W przypadku upływu powyższych terminów uznanie ojcostwa jest już niedopuszczalne.

Skutki uznania ojcostwa

Uznanie swojego ojcostwa nad danym dzieckiem oczywiście pociąga za sobą wiele skutków formalno-prawnych.

Najważniejszymi konsekwencjami uznania ojcostwa są:

• otrzymanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem
• pojawienie się obowiązku alimentacyjnego względem dziecka
• nabycie przez dziecko prawa do dziedziczenia.

Nabycie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem wiąże się z powstaniem po stronie ojca wielu praw i obowiązków względem dziecka tak jak w każdej relacji rodzic-dziecko. Od tej pory ojciec dziecka ma możliwość decydowania o jego sprawach oczywiście dbając o jego dobro. Na skutek uznania ojcostwa dziecko może otrzymać również nazwisko swojego ojca poprzez zmianę dotychczasowego lub stworzenie nazwiska dwuczłonowego. Decyzja zależy do zgodnego oświadczenia obojga rodziców, które można dołączyć od razu do oświadczenia o uznaniu ojcostwa. W przypadku braku zgody rodziców co do nazwiska dziecka po uznaniu ojcostwa, otrzyma ono nazwisko dwuczłonowe.

Jak zostało wskazane wyżej, jednym ze skutków uznania ojcostwa nad danym dzieckiem jest także powstanie po stronie ojca obowiązku alimentacyjnego względem tego dziecka, a zatem obowiązku dostarczania środków koniecznych do jego życia i wychowania. Ponadto, dziecko uznane przez ojca będzie jego pełnoprawnym spadkobiercą w przypadku śmierci ojca. Również ojciec będzie dziedziczył po uznanym przez siebie dziecku, jeśli umrze ono wcześniej (o ile ważny testament zmarłego nie stanowi inaczej). Uznanie ojcostwa daje też dziecku prawo do zachowku po zmarłym ojcu i na odwrót.

Odmowa uznania ojcostwa

W omawianym temacie należy jednak wspomnieć także, że mogą zdarzyć się sytuacje, w których oświadczenie o uznaniu ojcostwa zostanie odrzucone. Kierownik USC (lub inny organ, przed którym składane jest oświadczenie) ma bowiem uprawnienie do odmowy przyjęcia takiego oświadczenia. Odmowa może nastąpić, gdy:

• istnieje domniemanie pochodzenia dziecka od męża (byłego męża) matki;
• organ poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka i prawdziwości oświadczenia osoby, który podaje się za ojca;
• istnieje zbyt mała różnica wieku między mężczyzną a dzieckiem, która powoduje uzasadnioną wątpliwość co do rzeczywistego pochodzenia dziecka;
• organ stwierdzi niedopuszczalność takiego oświadczenia z innych względów niż powyżej;
• przed Sądem została już wszczęta sprawa o ustalenie ojcostwa;
• kobieta zamierzająca złożyć oświadczenie o potwierdzeniu ojcostwa nie jest matką dziecka;
• oświadczenie zamierza złożyć osoba, która nie ukończyła 16 lat;
• oświadczenie zamierza złożyć osoba, co do której istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia;
• matka dziecka z różnych względów odmówiła złożenia oświadczenia o potwierdzeniu ojcostwa danego mężczyzny.

Powiadomienie o odmowie przyjęcia oświadczeń następuje w formie pisemnej w terminie 7 dni od dnia wydania takiej odmowy. W powiadomieniu organ wskazuje przyczyny odmowy oraz informuje o możliwości uznania ojcostwa przed Sądem opiekuńczym. W sytuacji, w której kierownik USC odmówi przyjęcia oświadczenia o uznaniu ojcostwa, można bowiem domagać się jego ustalenia ojcostwa przed Sądem.

Instytucja uznania ojcostwa jest szczególnie ważna w związkach niesformalizowanych. Warto zatem pamiętać w jakich sytuacjach, kiedy oraz gdzie złożyć odpowiednie oświadczenie. W przypadku chęci złożenia stosownego oświadczenia, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która pomoże przejść przez całą procedurę uznania ojcostwa.