W dzisiejszych czasach, w dobie Instagrama, Facebooka, Tiktoka i innych portali społecznościowych co raz więcej osób dzieli się szczegółami ze swojego życia w sieci, udostępniając nie tylko zdjęcia i nagrania ze swoim wizerunkiem, ale również małoletnich dzieci.

Takie działania nie budzą zastrzeżeń, gdy publikowane treści nie godzą w godność dziecka albo gdy zgodę na publikację wizerunku pociechy wyrażają oboje rodzice. Co można zrobić w sytuacji, gdy wizerunek dziecka udostępniany jest notorycznie przez jednego z rodziców, a drugi z nich nie wyraża na to zgody? Jak postąpić w sytuacji, gdy np. zdjęcie dziecka zostanie zamieszczone na stronie internetowej szkoły bez zgody rodziców? O tym dowiesz się z niniejszego artykułu.

Prawo do wizerunku

Prawo do wizerunku przysługuje każdemu człowiekowi, niezależnie od wieku. Wynika to z faktu, iż wizerunek zaliczany jest do dóbr osobistych człowieka, które chronione są przepisami prawa cywilnego.

Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

W doktrynie podnosi się, że wizerunek to konkretyzacja obrazu fizycznego, tzn. jego ustalenie np. w postaci ujętej na konkretnej fotografii. Ustalenie może następować w chwili emisji „na żywo” przekazu internetowego lub telewizyjnego lub mieć charakter utrwalony, np. w postaci nagrania lub zdjęcia. Definicja wizerunku została również określona w orzecznictwie. W wyroku z dnia 28 maja 2015 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach (sygn. akt I ACa 158/15) wskazał, że przez pojęcie wizerunku należy rozumieć każdą podobiznę bez względu na technikę wykonania, a więc fotografię, rysunek, wycinankę sylwetki, film, przekaz telewizyjny bądź przekaz wideo, a zatem jest nim niewątpliwie zdjęcie.

Ochrona wizerunku dziecka

Warto mieć na uwadze, że wizerunek podlega ochronie nie tylko na podstawie przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym, ale również w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a także w Ustawie o ochronie danych osobowych.

Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.

Należy mieć jednak na uwadze, że dzieci nie dysponują pełną zdolnością do czynności prawnych, w związku z czym nie mogą swoim własnym działaniem nabywać i tracić praw oraz zaciągać zobowiązania (wywoływać skutki prawne w drodze czynności prawnych). Powyższe oznacza nic innego, jak to, że dzieci nie mogą samodzielnie wyrazić zgody na publikację swojego wizerunku. Do momentu osiągnięcia pełnoletności to rodzice podejmują więc działania, zmierzające do ochrony praw dzieci, w związku z czym to ich zgoda wymagana będzie do rozpowszechnienia wizerunku dziecka.

W tym miejscu można zadać sobie pytanie, czy tak zgoda musi być wyrażona przez oboje rodziców, czy wystarczy akceptacja jednego z nich? Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Oznacza to, że każdy z rodziców może samodzielnie wyrazić zgodę na udostępnienie wizerunku małoletniego dziecka. Przykładowo więc, jeżeli szkoła chciałaby udostępnić zdjęcie dziecka na swojej stronie internetowej, wówczas wystarczająca będzie zgoda jednego z rodziców.

Brak zgody jednego z rodziców – co dalej?

Niejednokrotnie zdarzają się sytuacje, gdy jeden z rodziców zamieszcza na portalach społecznościowych materiały zawierające wizerunek małoletniego dziecka, np. zdjęcia czy filmy, co spotka się z dezaprobatą drugiego z rodziców. Czy rodzic, który wyraża sprzeciw odnośnie publikacji wizerunku dziecka w sieci może skutecznie zablokować tego typu działania drugiego z nich? Przecież jak wskazano powyżej, każdy z rodziców może samodzielnie wyrazić zgodę na udostępnienie wizerunku dziecka. Odpowiedź może zaskoczyć – nie zawsze rodzic będzie mógł podejmować samodzielnie decyzję w tym zakresie.

Warto mieć na uwadze, że zgodnie z art. 97 k.r.o. , jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 18 listopada 2021 roku, zgoda na rozpowszechnianie wizerunku małoletnich dzieci, zwłaszcza w kontekście trudnej sprawy rozwodowej, stanowi istotną sprawę w rozumieniu art. 97 k.r.o. i dlatego wymaga uzyskania zgody od obydwojga rodziców (sygn. akt I ACa 591/21). Powyższe oznacza, że w przypadku sporu rodziców co do publikacji zdjęć małoletniego dziecka w sieci rozstrzygać będzie sąd rodzinny.

Rozpowszechnianie wizerunku dziecka bez zgody rodziców.

Warto pamiętać, że ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje pewne wyjątki, gdy nie jest wymagane zezwolenie rodzica na rozpowszechnianie wizerunku dziecka. Są one następujące:

• osoba otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie,
• chodzi o wizerunek osoby powszechnie znanej, gdy wykonano go w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
• chodzi o wizerunek osoby, stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Jeżeli więc wizerunek dziecka został rozpowszechniony przez jakikolwiek podmiot bez zgody rodziców, a nie zachodziły przesłanki wyżej wymienione, wówczas możemy mówić o naruszeniu przepisów prawa. W takiej sytuacji rodzice mogą podjąć odpowiednie kroki, celem ochrony praw swojego dziecka.

W pierwszej kolejności warto zachować materiał, który zawiera wizerunek dziecka, jako dowód potwierdzający naruszenie praw. Następnie warto zwrócić się do podmiotu, który bezprawnie wykorzystał wizerunek dziecka z informacją o tym, że wizerunek ten został rozpowszechniony bez zgody rodziców, która jest wymagana w świetle przepisów prawa autorskiego. W piśmie należy opisać zaistniałą sytuację oraz dołączyć dowody potwierdzające wykorzystanie wizerunku dziecka. Warto również zawrzeć w nim żądanie zaprzestania naruszeń praw dziecka, tj. zaprzestania rozpowszechniania wizerunku małoletniego i usunięcia publikacji, na której się znajduje.

W przypadku, gdy powyższe rozwiązanie nie przyniesie oczekiwanego skutku rodzice mogą wnieść do sądu powództwo cywilne o naruszenie dóbr osobistych dziecka. Jak wskazano bowiem wyżej, wizerunek zaliczany jest do dóbr osobistych człowieka, które chronione są przepisami prawa cywilnego. W pozwie można domagać się:

• zaniechania dalszego naruszania dobra osobistego w postaci wizerunku (np. zaprzestania publikowania zdjęcia dziecka),
• usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego w postaci wizerunku (np. złożenie oświadczenia z przeprosinami),
• zadośćuczynienia za doznane krzywdy związane z bezprawną publikacją wizerunku dziecka,
• odszkodowania jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa.

Przepisy powszechnie obowiązującego prawa zapewniają więc szeroką ochronę dóbr osobistych, w tym prawa do wizerunku. Warto więc podjąć odpowiednie kroki prawne w przypadku bezprawnego wykorzystania wizerunku dziecka.

W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sporządzaniem pism i pozwów omawianych w niniejszym artykule.