Przysposobienie – rodzaje, skutki, procedura

Przysposobienie to procedura pozwalająca na adopcje małoletniego dziecka przez osoby, które nie są jego biologicznymi rodzicami, ale mimo to w świetle prawa mogą tymi rodzicami zostać.

Adopcja jest rozwiązaniem popularnym szczególnie wśród par, które same z przyczyn m.in. zdrowotnych nie mogą mieć biologicznych dzieci, ale także przez osoby, które weszły w związek z osobą, która posiada już dzieci z poprzedniego związku i chciałaby zostać formalnie ich rodzicem skoro i tak sprawuje nad nimi opiekę i je wychowuje. O tym czym dokładnie jest przysposobienie, jakie są jego rodzaje, kiedy jest możliwe oraz jak wygląda procedura przysposobienia (adopcji) dowiesz się z niniejszego artykułu.

Przysposobienie – czym jest?

Przysposobienie, a inaczej adopcja, jest instytucją przewidzianą w prawie, która umożliwia zostanie się przez dane osoby rodzicami, pomimo iż biologicznie dziecko, które chcą adoptować, nie pochodzi od nich i kto inny jest jego rodzicem naturalnym. Adopcja pozwala zatem na zostanie rodzicami przez osoby bezpłodne czy też umożliwia wychowywanie się przez dzieci, które z jakiś powodów straciły rodziców bądź zostały im odebrane, wychowywanie się w pełnej rodzinie.

Rodzaje przysposobienia

W polskim prawie przewidziane zostały 3 rodzaje przysposobienia:

• przysposobienie niepełne,
• przysposobienie pełne,
• przysposobienie całkowite.

Przysposobienie niepełne

Jest to przysposobienie, które wywołuje skutki wyłącznie w stosunku prawnym pomiędzy przysposabiającym i przysposobionym oraz jego późniejszymi potomkami (tzn. że rodzic adopcyjny staje się później dziadkami dzieci adoptowanej osoby). Powoduje to, że na przykład kolejne, na przykład biologiczne dzieci rodziców adopcyjnych, nie będą rodzeństwem przysposobionego dziecka. Przysposobiony poza powyższym, pozostaje zatem w dalszym ciągu członkiem swojej biologicznej rodziny.

Przysposobienie pełne

Przysposobienie pełne jest z kolei przysposobieniem poprzez które dziecko adoptowane staje się pełnoprawnym członkiem rodziny przysposabiającego. Oznacza to, że dotychczasowe więzi z rodziną biologiczną dziecka adoptowanego zostają zerwane. Taki rodzaj przysposobienia jest oczywiście związany z powstaniem sytuacji prawnej jaka powstaje między rodzicami z ich biologicznym dzieckiem, a zatem aktualizuje się obowiązek alimentacyjny względem dziecka czy też w przypadku śmierci rodzica adopcyjnego dziecko po nim dziedziczy itp.

Przysposobienie całkowite

Przysposobienie całkowite jest przysposobieniem, które wywołuje najwięcej skutków prawnych i jest najbardziej sformalizowane. Po pierwsze, wywołuje ono wszystkie te same skutki jak przysposobienie pełne, tzn. tworzy między rodzicami adopcyjnymi a dzieckiem adoptowanym więzi rodzinne, jednocześnie zrywając więzi do tej pory istniejące między dzieckiem a jego rodzinom. Aktualizują się także wszystkie obowiązki rodzinne jak np. obowiązek alimentacyjny. Przysposobiony i przysposabiający będą od tej pory także po sobie dziedziczyć. W przysposobieniu całkowitym występują jednak pewne cechy, których nie ma przy przysposobieniu pełnym i niepełnym.

Przede wszystkim przysposobienie jest nierozwiązywalne, a nadto objęte pełną tajemnicą. Oznacza to, że z chwilą przysposobienia całkowitego wszelki ślad po dotychczasowych rodzicach dziecka zostaje zatarty i niemożliwe jest ustalenie ich tożsamości w oparciu o akta stanu cywilnego. Przy przysposobieniu całkowitym sporządzany jest zatem nowy akt urodzenia dziecka. By jednak mogło dojść do tego rodzaju przysposobienia, rodzice dziecka muszą udzielić blankietowej zgody na to przysposobienie, bez jednoczesnego wskazywania osoby przysposabiającego. Przysposobienie całkowite charakteryzuje się zatem następującymi cechami:

• trwałość i nierozwiązywalność,
• utracenie dotychczasowego stanu cywilnego przysposobionego i niemożność jego odtworzenia,
• zerwanie wszelkich więzi prawnych i faktycznych oraz jakiegokolwiek kontaktu z rodzicami biologicznymi,
• tajemnica przysposobienia całkowitego.

Kiedy i przez kogo możliwe jest przysposobienie?

Zgodnie z uregulowaniami zawartymi w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przysposobić małoletniego może ten kto:

• ma pełną zdolność do czynności prawnej,
• ma kwalifikacje osobiste, które uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywał się z obowiązków przysposabiającego,
• jest zdolna ze względu na stan zdrowia do wywiązywania się z obowiązków przysposabiającego,
• uzyskała pozytywną opinię kwalifikacyjną od ośrodka adopcyjnego oraz świadectwa ukończenia szkolenia przez ten ośrodek organizowanego,

Przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra. Warunek małoletniości musi być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie, a zatem po zakończeniu postępowania dziecko takie może mieć na przykład już 18 lat, a zatem być pełnoletnie. Co ważne, jeżeli w chwili składania wniosku o przysposobienie dziecko ukończyło już 13 lat, niezbędne jest odebranie od niego zgody na przysposobienie.

Przysposobienie – procedura

Procedura przysposobienia (adopcji), rozpoczyna się we właściwym ośrodku adopcyjnym, do którego należy złożyć wymagane przez ośrodek dokumenty (przede wszystkim niezbędne zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach, zaświadczenie o zameldowaniu i zaświadczenie lekarskie oraz np. odpis aktu małżeństwa, jeśli o adopcję starają się małżonkowie).

Po dostarczeniu dokumentów, osoba bądź osoby chcące adoptować dziecko, są zapraszane do ośrodka na rozmowę, a następnie upoważnieni pracownicy ośrodka adopcyjnego dokonują oceny kandydatów. Kolejnym krokiem jest obowiązkowe odbycie szkoleń, na które kieruje kandydatów ośrodek adopcyjny. Po ukończeniu szkolenia, jeżeli ocena kandydatów jest pozytywna, następuje etap tzw. wyczekiwania na dziecko. W tym okresie kandydaci na rodziców adopcyjnych zapoznają się z sytuacją rodzinną, prawną oraz zdrowotną dziecka, które będą przysposabiać.

Kolejna faza procesu adopcyjnego polega na odbyciu pierwszego wspólnego kontaktu kandydatów na rodziców adopcyjnych i dziecka. Kontakt ten odbywa się na początku oczywiście w obecności pracownika ośrodka adopcyjnego.

Dopiero w tym momencie, po przejściu opisanej wyżej procedury, możliwe jest złożenie do właściwego sądu wniosku o przysposobienie dziecka ze wskazaniem jaki to ma być rodzaj przysposobienia. Sąd po wpływie takiego wniosku przeprowadza postępowanie i mając na względzie dobro dziecka i jego najlepszy interes, podejmuje decyzję w przedmiocie przysposobienia.

Co ważne, adopcja jest na tyle istotną instytucją, że Sąd ustanawia ją zawsze dopiero po uprzednim przeprowadzeniu rozprawy.

Skutki prawne przysposobienia

Skutki prawne przysposobienia są zależne od tego czy doszło do przysposobienia niepełnego, pełnego czy też całkowitego. Co do zasady, przy przysposobieniu pomiędzy przysposabiającym i przysposobionym powstaje taka relacja prawna i faktyczna jak pomiędzy rodzicami z ich biologicznymi dziećmi. Z stosunku takiego wynikają oczywiście pewne prawa i obowiązki, zarówno dziecka jak i rodziców, uregulowane m.in. przez kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Czy przysposobienie jest już na zawsze?

Co do zasady założeniem instytucji przysposobienia jest jego trwałość. Mogą się jednak zdarzyć takie sytuacje, w których przysposobienie może zostać rozwiązane. Zgodnie z art. 125 k.r.o., z ważnych powodów zarówno przysposobiony, jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd. Rozwiązanie stosunku przysposobienia nie będzie jednak dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka. Za ważne powody uznaje się na przykład rozpad więzi rodzinnych, przemoc w rodzinie adopcyjnej, brak szacunku i wzajemnej pomocy, niewywiązywanie się przez rodziców z obowiązków, przejawy tzw. patologii w zachowaniu przysposobionego.

Co istotne, jeżeli sąd orzeka o rozwiązaniu stosunku przysposobienia, mimo to może utrzymać w dalszym ciągu w mocy obowiązek alimentacyjny wynikający z tego stosunku, np. rodzica adopcyjnego względem dziecka bądź na odwrót.

Powyższa regulacja nie będzie miała jednak zastosowania, jeżeli osoba uprawniona będzie chciała rozwiązać stosunek przysposobienia po śmierci przysposobionego bądź przysposabiającego. Zgodnie bowiem z § 2 omawianej regulacji, po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, chyba że przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia.

Czy do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców biologicznych?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy co do zasady przewiduje konieczność odebrania zgody od biologicznych rodziców na adopcję. Zgodnie z art. 119 k.r.o. do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Jednakże, sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Podsumowując, przysposobienie, a zatem adopcja małoletniego dziecka jest procesem bardzo sformalizowanym i niejednokrotnie rozciągniętym w czasie. W zależności od tego do jakiego rodzaju przysposobienia dojdzie, tj. pełnego, niepełnego czy też całkowitego, różne będą jego skutki. Co do zasady jednak, pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje taka relacja jak między rodzicem a jego dzieckiem biologicznym.