Jak długo trzeba płacić alimenty na dziecko?

Obowiązek alimentacyjny, polegający na dostarczaniu środków utrzymania i wychowania, nie ma charakteru dożywotniego. Podstawowe zasady alimentacji, określone w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym wskazują, że rodzice muszą utrzymywać dziecko tak długo, aż nie stanie się ono samodzielne. Nie oznacza to jednak automatycznie, że obowiązek ten wygasa z chwilą osiągnięcia przez dziecko wieku pełnoletniego. Jak zatem określić moment ustania obowiązku alimentacyjnego i co zrobić, by uchylić się od dalszego płacenia alimentów? Wyjaśnia adwokat Angelika Rucińska.

Kiedy dziecko staje się samodzielne?

Ogólną przesłanką, wpływającą na długość trwania obowiązku alimentacyjnego, jest niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania (art. 133 § 1 k.r.i.o.). Podkreślenia przy tym wymaga, iż dziecko niezdolne do samodzielnego utrzymania ma prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, którzy są obowiązani podzielić się z nim nawet najskromniejszym dochodem.

Zatem to kryterium samodzielności, a nie uzyskania przez dziecko pełnoletności, będzie decydować o czasie trwania obowiązku alimentacyjnego. Możność samodzielnego utrzymania się przez dziecko powstaje z chwilą osiągnięcia odpowiedniego stopnia fizycznego i umysłowego rozwoju, potrzebnego do usamodzielnienia się i do uzyskania środków utrzymania z własnej pracy i z własnych zarobków.

Oczywiście może dojść do sytuacji, gdy dziecko stanie się samodzielne jeszcze przed osiągnięciem wieku 18 lat. W praktyce jednak najczęściej spotykanymi zdarzeniami, z którymi związane jest osiągnięcie przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania są:

• ukończenie przez dziecko szkoły średniej zawodowej (gdy dziecko nie wyraża woli podjęcia studiów),
• ukończenie przez dziecko studiów wyższych,
• zawarcie przez dziecko związku małżeńskiego.

Zakończenie przez dziecko nauki

Możność samodzielnego utrzymania się jest konkretyzowana przez okoliczności danego przypadku – w szczególności nie musi ona następować z chwilą osiągnięcia przez dziecko średniego, czy nawet wyższego wykształcenia. W związku z powyższym, w odniesieniu do dzieci, które ukończyły 19 rok życia należy brać pod rozwagę, czy wykazują one wolę dalszej nauki oraz, czy osobiste zdolności i cechy charakteru uzasadniają kontynuowanie nauki.

Na rodzicach ciąży jednak obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz o przygotowanie go należycie do pracy dla dobra społeczeństwa (art. 96 k.r.i.o.). Z powyższego zapisu wynika, że rodzice w miarę możliwości winni umożliwić dziecku proces nauki, w tym nie tylko zdobycie wykształcenia średniego, czy zawodowego, lecz również – stosownie do uzdolnień dziecka – ukończenie studiów wyższych. Zwolnienie rodziców z tego obowiązku uzasadnia wyłącznie ta okoliczność, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie (np. pracować i studiować w trybie zaocznym) oraz, że przed podjęciem studiów dziecko już pracowało i pobierało wynagrodzenie za pracę (por. wyrok SN z dnia 11.02.1986 r., II CRN 439/85).

Niektóre zawody charakteryzują się tym, że ukończenie studiów nie wystarcza na zdobycie kwalifikacji zawodowych (jak np. lekarz, prawnik) – w takim przypadku wydłużony okres kształcenia będzie przedłużał także okres alimentacji na rzecz dziecka. Podobnie, jeżeli dziecko ukończy uczelnię wyższą i podejmie studia doktoranckie, co będzie wpływać na jego niezdolność do samodzielnego utrzymania – rodzic w dalszym ciągu zobowiązany będzie do partycypowania w tych kosztach.

Zaznaczyć jednak trzeba, że jeśli dziecko pełnoletnie, już przygotowane do pracy, zaniedbuje studia z własnej winy (tj. nie zdaje w terminie egzaminów, a zwłaszcza powtarza lata studiów) – może być to okolicznością uzasadniającą ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców (por. wyrok SN z dnia 08.08.1980 r., III CRN 144/80). Taka sytuacja będzie miała również miejsce, gdy dziecko nie osiąga wysokich wyników w nauce, a kontynuowanie przez niego szkolenia w sposób oczywisty zmierza do niezasadnego wydłużenia okresu alimentacji oraz, gdy dziecko bez uzasadnienia zmienia kierunek studiów lub po uzyskaniu wykształcenia wyższego – podejmuje naukę na drugim, niezwiązanym z poprzednim kierunku studiów.

Zawarcie związku małżeńskiego

Kolejnym zdarzeniem, wpływającym na samodzielność dziecka, jest wstąpienie w związek małżeński.

Wskazać jednak trzeba, że samo zawarcie przez dziecko małżeństwa nie uchyla obowiązku alimentacyjnego rodziców, jeżeli dziecko to w dalszym ciągu nie będzie w stanie utrzymać się samodzielnie; w tym wypadku zmianie ulegnie natomiast kolejność obowiązku alimentacyjnego – obowiązek alimentacyjny małżonka będzie wyprzedzał obowiązek rodziców.

Zatem to małżonek w pierwszej kolejności zobowiązany będzie do dostarczania środków utrzymania.

Przyczyny niezależne

Jeśli niezdolność do samodzielnego utrzymania dziecka wynika z przesłanek od niego niezależnych, jak np. choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, niepełnosprawność, bądź nieuleczalna choroba – obowiązek alimentacyjny rodzica będzie trwał nadal i to niezależnie od wieku dziecka.

Inne przesłanki uchylenia się rodziców od obowiązku alimentacyjnego

Uchylenie się od obowiązku przekazywania alimentów na rzecz dziecka może nastąpić także z przyczyn leżących po stronie rodzica. Zgodnie z art. 133 § 3 k.r.i.o., rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. 

Oznacza to, że jeśli rodzic przejawia trudności w zaspokajaniu własnych potrzeb materialnych, czy też zmniejszyły się jego możliwości zarobkowe (np. poprzez chorobę, czy też niezawinioną utratę pracy lub zmianę pracy na mniej dochodową) – może to stanowić podstawę dla uchylenia się obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka. 

Należy przy tym pamiętać, że do takich skutków nie będzie prowadzić celowe działanie rodziców, zmierzające do zmniejszenia się możliwości zarobkowych. Jeżeli bowiem w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego (np. sprzedała nieruchomość) lub w sposób inny dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne – nie będzie możliwe uwzględnienie wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczenia alimentacyjnego (art. 136 k.r.i.o.).

Poza powyższym uchylenie od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem dorosłego dziecka następuje, gdy żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tutaj katalog sytuacji może być najróżniejszy i obejmuje w szczególności nieodpowiednie zachowanie dziecka względem rodzica, jak m.in. znęcanie się nad rodzicem, brak zainteresowania i opieki dziecka nad rodzicem w trakcie jego choroby, czy też naruszanie przez dziecko godności rodzica, jego dobrego imienia i innych dóbr osobistych.

W jaki sposób uchylić  się od dalszego płacenia alimentów?

W sytuacji gdy dziecko w dalszym ciągu dochodzi zapłaty alimentów na swoją rzecz od rodzica, dla stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego – pomimo zaistnienia ku temu przesłanek – konieczne jest wydanie przez sąd stosownego orzeczenia, zawierającego rozstrzygnięcie w przedmiocie ustania obowiązku alimentacyjnego. 

Pozew o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego należy złożyć do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego – tj. w tym przypadku dziecka, jako osoby uprawnionej do alimentacji. 

Co istotne sąd w takim wyroku może stwierdzić, że stosunek alimentacyjny wygasł z mocą wsteczną, a zatem przed złożeniem powództwa. W takim przypadku rodzic będzie musiał wskazać w pozwie konkretną datę, z którą wiązać należy ustanie obowiązku alimentacyjnego oraz uzasadnić swoje stanowisko w tym zakresie. Jeśli pozew nie będzie zawierał żądania ustalenia wygaśnięcia obowiązku płacenia alimentów z datą wsteczną – wyrok będzie miał skutki wyłącznie na przyszłość.

Warto też zaznaczyć, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym, w sprawach z powództwa o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego dopuszczalne jest również orzeczenie o zmniejszeniu zakresu świadczeń alimentacyjnych (obniżeniu alimentów). 

Jeśli zastanawiają się Państwo, czy Państwa indywidualna sytuacja przemawia za ustaniem obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, bądź zdecydowali się Państwo na wytoczenie powództwa, zapraszamy do kontaktu z adwokat Angeliką Rucińską, która udzieli państwu fachowej porady i pomocy prawnej, zapewniającej należytą ochronę Państwa interesów.