Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Postanowienie to ma charakter deklaratoryjny, co oznacza, że nie tworzy ono nowego stanu prawnego, a potwierdza jedynie stan, jaki powstał przed wydaniem tego orzeczenia i niezależnie od jego wydania. Co istotne, w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd nie dokonuje podziału majątku spadkowego, lecz stwierdza jedynie kto, na jakiej podstawie (ustawa, testament) i w jakiej wysokości nabył prawa do całości spadku.

Często wśród klientów pojawia się pytanie, czy prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym może być zmienione bądź uchylone. Na powyższe pytanie należy odpowiedzieć twierdząco – tak, w określonych ustawowo przypadkach można domagać się zmiany lub uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W niniejszym artykule dowiesz się, kiedy można żądać zmiany lub uchylenia w/w postanowienia.

Uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z urzędu.

Zgodnie z treścią art. 678 k.p.c., jeżeli stwierdzone zostało nabycie spadku albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia po osobie uznanej za zmarłą lub której zgon został stwierdzony postanowieniem sądu, a postanowienie o uznaniu tej osoby za zmarłą lub o stwierdzeniu jej zgonu zostało uchylone, sąd spadku z urzędu uchyli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia. Powyższe oznacza, że sąd spadku z urzędu uchyli porawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jeżeli uchylono:

1. postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego albo
2. postanowienie o stwierdzeniu zgonu zmarłego.

Postanowienie o uznaniu spadkodawcy za zmarłego albo o stwierdzeniu jego zgonu może być natomiast uchylone:

1. w razie przeprowadzenia dowodu, że osoba uznana za zmarłą, albo której zgon został stwierdzony pozostaje przy życiu (art. 542 zd. 1 k.p.c.)
2. jeżeli osoba uznana za zmarłą, albo której zgon został stwierdzony zjawi się osobiście w sądzie i wykaże swoją tożsamość (art. 543 k.p.c.).

Uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie art. 678 k.p.c. dotyczy tylko dwóch wyżej wymienionych sytuacji.

Zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku- kto może wystąpić z takim żądaniem?

W polskim prawie istnieje domniemanie, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia jest spadkobiercą. Co jednak w sytuacji, gdy po wydaniu przez sąd prawomocnego postanowienia wyjdzie na jaw, że spadkodawca pozostawił po sobie testament, o którym wcześniej nikt nie wiedział albo ujawnili się inni spadkobiercy? W takim przypadku zachodzi konieczność wytoczenia nowej sprawy w sądzie.

Zgodnie z treścią art. 679 § 2 k.p.c. wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany, tj. każdy, komu przysługuje uprawnienie do wystąpienia z żądaniem o stwierdzenie nabycia spadku. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że oprócz spadkobierców zmarłego legitymacja w tym zakresie przysługuje m.in. wierzycielowi spadku, zapisobiorcy, nabywcy spadku lub udziału w nim, kuratorowi spadku i wykonawcy testamentu.

Kiedy może zostać przeprowadzone postępowanie o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku?

Postępowanie o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może być przeprowadzone jedynie wówczas, gdy:

1. osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą,
2. udział osoby, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku jest inny, niż stwierdzony w postanowieniu.

Przykładowo, do wydarzeń uzasadniających zmianę lub uchylenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zaliczyć można:

1. odnalezienie testamentu spadkodawcy po stwierdzeniu nabycia spadku,
2. testament, który był podstawą do stwierdzenia nabycia spadku okazał się nieważny,
3. odnalezienie innych spadkobierców, którzy nie brali udziału w postępowaniu o nabycie spadku (np. gdy nie było wiedzy o ich istnieniu lub celowo zatajono ich istnienie),
4. uznano jednego ze spadkobierców za niegodnego dziedziczenia,
5. odnaleziono umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia.

WAŻNE! Zgodnie z treścią art. 679 § 1 k.p.c. osoba, która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może tylko wtedy żądać zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mogła powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskała tę możność.

Inaczej mówiąc, jeżeli brałeś udział w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, możesz domagać się zmiany wydanego w tym postępowaniu postanowienia, jeżeli okoliczności, na podstawie których decydujesz się na wszczęcie nowej sprawy poznałeś już po uprawomocnieniu się tego postanowienia. W sytuacji, gdy okoliczności te były ci znane w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, lecz z jakichkolwiek przyczyn ich nie ujawniłeś, wówczas nie możesz żądać zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Typowymi przykładami takich okoliczności, które wyłoniły się z orzecznictwa są: istnienie i ważność testamentu, istnienie spadkobiercy lub złożenie przez niego oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Zwrot “osoba, która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku” dotyczy osób, które formalnie brały udział w w/w postępowaniu, tj. zostały zawiadomione przez sąd o toczącym się postępowaniu. Uczestnikiem postępowania będzie wówczas nie tylko osoba, która fizycznie stawiła się w sądzie na rozprawie, ale również ta, która nie pojawiła się na rozprawie i nie składała jakichkolwiek pism procesowych (a więc nie przejawiała jakiejkolwiek aktywności procesowej).

Pamiętać należy również, że osoba, która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może żądać zmiany prawomocnego postanowienia w ciągu roku od dnia, w którym uzyskała możliwość powołania się na taką podstawę. Jest to o tyle istotne, że przekroczenie tego terminu powoduje oddalenie wniosku złożonego zgodnie z art. 679 k.p.c., niezależnie od doniosłości podstaw wskazanych w tym wniosku.

Przykład: W 2012 roku sąd wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym Janie Nowaku, na podstawie którego spadek nabyli w częściach równych synowie zmarłego- Karol Nowak i Zygmunt Nowak, jako spadkobiercy ustawowi. W 2013 roku Karol Nowak znalazł w dokumentach ojca testament, w którym zmarły powołał go do całości spadku. W tej sytuacji Karol Nowak może domagać się zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (stwierdzającego, że spadek na podstawie ustawy nabyli Karol Nowak i Zygmunt Nowak), ponieważ odnalazł testament, o istnieniu którego nie wiedział w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Ma on jednak rok od chwili znalezienia testamentu na złożenie stosownego wniosku do sądu, bowiem był on uczestnikiem poprzedniego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Gdyby jednak okazało się, że Zygmunt Nowak wiedział o istnieniu testamentu już w toku postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku w 2012 roku, a z jakichś powodów nie powołał tej okoliczności, wówczas nie może on powoływać się na istnienie testamentu i dochodzić zmiany prawomocnego postanowienia.

WAŻNE! Zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może złożyć wniosek w trybie art. 679 k.p.c w każdym czasie, nie jest on ograniczony żadnym terminem ani rodzajem podstaw, na jakich opiera swoje twierdzenie o wadliwości postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku- wymogi.

Jak wspomniano wyżej, postępowanie o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wszczynane jest na wniosek osoby zainteresowanej. Uczestnikami postępowania muszą być wszyscy spadkobiercy zmarłego, a jeżeli oni nie żyją, to ich spadkobiercy. Sądem właściwym do wniesienia wniosku jest sąd, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Sąd spadku będzie też właściwy do uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia i wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Do wniosku należy dołączyć taką liczbę jego odpisów, jaka odpowiada liczbie uczestników postępowania, oraz oryginały odpisów skróconych aktów stanu cywilnego (jeżeli podstawą zmiany postanowienia jest ujawnienie nowych spadkobierców ustawowych) i testament (jeżeli podstawą zmiany jest wykrycie testamentu). Do odpisów wniosku należy dołączyć komplet kserokopii załączników. Opłata od wniosku wynosi 100,00 zł.

W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Podsumowując, przepisy regulujące przesłanki do zmiany lub uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku charakteryzują się dość skomplikowaną strukturą, a prawidłowe skonstruowanie wniosku może mieć ogromny wpływ na dalsze losy osób dziedziczących po zmarłym. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sprawami spadkowymi w sposób zapewniający zadbanie o interesy klienta i jego bezpieczeństwo.