Przedawnienie roszczeń, czyli jak bronić się przed opieszałością wierzyciela?

Roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Roszczenie to uprawnienie do domagania się od indywidualnie określonej osoby (lub grupy osób) jakiegoś zachowania się.

Co oznacza natomiast zwrot ,przedawnienie”? Kodeks cywilny wskazuje, że po upływie terminu przedawnienia osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się z zarzutu przedawnienia. Przedawnienie nie świadczy zatem, iż z upływem określonego w ustawie terminu roszczenie wygasa.

Instytucja przedawnienia stanowi wyłącznie o tym, że osoba, przeciwko której roszczenie przysługuje, może bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić podjęcia zachowania, do którego była zobowiązana.

Co istotne, zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie jest możliwe przed upływem jego terminu.

Zasadą jest uwzględnienie przedawnienia na zarzut. Dopiero zatem jeżeli zobowiązany podniesie w procesie zarzut przedawnienia, powództwo będzie musiało ulec oddaleniu. Podniesienie zarzutu przedawnienia w procesie polega na odmowie zaspokojenia dochodzonego pozwem roszczenia z powołaniem się na przedawnienie; nie ma jednocześnie obowiązku wskazywania właściwego przepisu, wyrażającego termin przedawnienia.

Szczególną ochronę kodeks cywilny przyznaje jednak konsumentowi wskazując, że po upływie terminu przedawnienia, nie można domagać się zaspokojenia roszczenia, przysługującego przeciwko konsumentowi.

Przypomnieć należy, iż za konsumenta uważana jest osoba fizyczna, dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

W przypadku zatem wystąpienia sporu między przedsiębiorcą, a dłużnikiem będącym konsumentem, sąd z urzędu zobligowany jest do zbadania, czy roszczenie nie uległo przedawnieniu, a jeśli tak – winien powództwo oddalić.

Jedynie w wyjątkowych przypadkach sąd, rozważając interesy strony, może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przeciwko konsumentowi, z uwagi na tzw. względy słuszności. W ramach tego pojęcia badana będzie zarówno długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, jak również charakter okoliczności, które spowodowały, że roszczenie nie było dochodzone przez uprawnionego wcześniej.

Terminy przedawnienia

Co do zasady, termin przedawnienia roszczeń wynosi 6 lat, zaś w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe (np. płatny co miesiąc czynsz najmu) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata (art. 118 k.c.).

Powyższa norma ogólna znajduje zastosowanie tylko wówczas, jeżeli przepis szczególny, regulujący dany stosunek prawny, nie wskazuje innego terminu przedawnienia. Do dnia  9 lipca 2018 r. dłuższy z terminów, przewidziany w komentowanym artykule, wynosił lat 10. Nowelizacja kodeksu cywilnego, dokonana w 2018 r. dodała również zapis, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

W celu ustalenia terminu przedawnienia należy zatem w pierwszej kolejności zweryfikować, czy przepisy, normujące dany rodzaj stosunku prawnego, przewidują jakiś szczególny termin przedawnienia poszczególnych lub wszystkich roszczeń istniejących w tym stosunku. W przypadku negatywnej odpowiedzi, zastosowanie znajdzie przepis art. 118 k.c.

Bieg terminu przedawnienia należy liczyć od dnia wymagalności roszczenia. Wymagalność to stan, w którym uprawniony może skutecznie domagać się realizacji roszczenia. Roszczenie zatem staje się wymagalne z upływem ostatniego dnia przewidzianego dla zobowiązanego terminu do spełnienia świadczenia i powództwo wytoczone następnego dnia nie może zostać uznane za przedwczesne (np. gdy termin zapłaty przypada na 31 sierpnia 2020 r., z dniem 31 sierpnia 2020 r. roszczenie staje się wymagalne, a powództwo wytoczone dnia 1 września 2020 r. nie jest przedwczesne).

Gdy jednak wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (np. wezwanie dłużnika do zapłaty), bieg terminu przedawnienia będzie liczył się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Nie jest zatem istotna okoliczność, czy czynność uprawnionego została podjęta i czy uprawniony był w ogóle świadom tego, że przysługuje mu roszczenie i powinien był podjąć jakąś czynność w celu jego zrealizowania. Konieczne będzie natomiast ustalenie, kiedy najwcześniej uprawniony mógł tę czynność podjąć i wobec tego – kiedy roszczenie stałoby się wymagalne.

Kodeks cywilny wyjaśnia także, iż w przypadku roszczeń polegających na zaniechaniu (niepodejmowaniu działań), bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Podkreślenia wymaga, że terminy przedawnień nie mogą być ani skracane, ani wydłużane przez czynność prawną.

Zawieszenie i przerwanie przedawnienia

Bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu, bądź przerwaniu.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia polega na wstrzymaniu rozpoczęcia lub dalszego biegu rozpoczętego już biegu terminu na czas występowania okoliczności, które utrudniałyby uprawnionemu dochodzenia roszczenia. Okoliczności powyższych nie będzie się zatem uwzględniać przy obliczaniu terminu przedawnienia. Takimi okolicznościami są:

• w przypadku roszczeń przysługujących dzieciom wobec rodziców – czas trwania władzy rodzicielskiej;
• w przypadku roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – czas trwania tej opieki lub kurateli;
• w przypadku roszczeń, które przysługują jednemu małżonkowi względem drugiego – czas trwania małżeństwa;
• w przypadku wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem bądź innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – czas trwania owej przeszkody.

Jeżeli zatem termin przedawnienia rozpoczął bieg, a następnie uległ zawieszeniu, to po ustaniu przyczyny zawieszenia biegnie on nadal (czas sprzed zawieszenia biegu terminu sumuje się z czasem po zawieszeniu).

Przerwanie biegu przedawnienia oznacza natomiast, że po wystąpieniu okoliczności wskazanych w kodeksie cywilnym, termin przedawnienia będzie biegł na nowo. Bieg przedawnienia przerywa się:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Co istotne, w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Instytucja przedawnienia pozwala na zlikwidowanie stanu niepewności prawnej, związanej z dochodzeniem roszczeń przez wierzyciela. Znajomość przepisów prawnych, w tym reguł dotyczących obliczania terminów przedawnienia może skutkować skuteczną obroną na drodze sądowej przed opieszałością i zwlekaniem wierzyciela z dochodzeniem zobowiązania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto zatem sięgnąć po fachową poradę prawną, którą zapewnia adwokat Angelika Rucińska.