Rękojmia i gwarancja na gruncie przepisów kodeksu cywilnego.

Dokonując zakupu różnego rodzaju towarów liczymy na to, że ich stan pozostaje bez zastrzeżeń i będziemy mogli korzystać z nich zgodnie z przeznaczeniem. Co jednak zrobić w sytuacji, gdy po zakupie towaru okaże się, że zawiera on szereg wad, o istnieniu których nie wiedzieliśmy i których nie dostrzegliśmy? Odpowiedź jest prosta: w przypadku zakupu uszkodzonego bądź wadliwego towaru kupującemu przysługuje prawo do skorzystania z rękojmi lub gwarancji. Czym różnią się te dwie instytucje- o tym dowiesz się więcej w niniejszym artykule.

Na wstępie warto zaznaczyć, że w przypadku dokonania zakupu rzeczy, która okazała się wadliwa kupującemu przysługuje prawo do reklamacji. W reklamacji należy określić przede wszystkim swoje żądanie, dotyczące sposobu doprowadzenia towaru do stanu zgodności z umową lub zwrotu całości bądź części wpłaconych środków. Podstawą reklamacji jest rękojmia albo gwarancja. Warto zapamiętać, że to do konsumenta należy wybór podstawy składania reklamacji. Przedsiębiorca nie może decyzji tej zmienić.

W związku z tym pierwszą decyzją, jaką należy podjąć w przypadku wystąpienia wady towaru jest wybór podstawy złożenia reklamacji. To kupujący wybiera między gwarancją (o ile została udzielona) a rękojmią. W celu podjęcia świadomej decyzji warto wiedzieć, w jaki sposób zostały uregulowane oba tryby dochodzenia odpowiedzialności od uprawnionego podmiotu.

Co to jest rękojmia za wady rzeczy?

Rękojmia za wady jest to najkrócej mówiąc odpowiedzialność sprzedającego względem kupującego za wady fizyczne i prawne rzeczy. Jest to odpowiedzialność, która powstaje z mocy prawa, co oznacza, że dla jej istnienia nie jest wymagane zawarcie jakiejkolwiek dodatkowej umowy.

Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. Istotą wady fizycznej jest więc niezgodność przedmiotu świadczenia sprzedawcy, jakim jest rzecz, z umową sprzedaży. Ustawa precyzuje, że rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, w szczególności jeżeli:

• nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia (np. w obuwiu odkleja się podeszwa, czajnik elektryczny nie grzeje wody, itp.),
• nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór (np. robot kuchenny nie ma jednej z funkcji, którą model umieszczony na wystawie posiadał),
• nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia (np. kupujący poinformował sprzedawcę o chęci zakupu obuwia do biegania na zewnątrz, a po zakupie buty rozkleiły się na skutek działania wody),
  została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (np. telewizor został wydany bez pilota mimo, że powinien być w zestawie).

WAŻNE! Odpowiedzialność za wady fizyczne rzeczy występuje również w przypadku sprzedaży rzeczy używanych.

Pamiętać jednak należy, że sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Istotne więc staje się odpowiednie udokumentowanie całego przebiegu sprzedaży towaru.

Z wadą prawną rzeczy mamy do czynienia wówczas, gdy:

• rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej (np. pochodzi z kradzieży),
• jest obciążona prawem osoby trzeciej (np. przysługuje jej prawo pierwokupu),
• ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu (np. przedmiot sprzedaży został wcześniej zabezpieczony w postępowaniu karnym jako dowód w sprawie).

W przypadku sprzedaży prawa wadą prawną jest także brak istnienia prawa sprzedanego.

Co zrobić, jeśli po zakupie towaru okaże się, że posiada on wadę fizyczną lub prawną?

Reklamację z tytułu rękojmi należy złożyć do przedsiębiorcy, który sprzedał wadliwy produkt. Najbezpieczniejszą formą złożenia reklamacji jest forma pisemna. W reklamacji należy sprecyzować swoje żądanie i opisać zaistniałą wadę towaru.

WAŻNE! Dla skutecznego złożenia reklamacji nie jest konieczne posiadanie paragonu fiskalnego! Paragon stanowi bowiem jeden z wielu środków umożliwiających udowodnienie okoliczności zawarcia umowy- podobnie jak wydruk z karty płatniczej, wiadomości mailowe z potwierdzeniem zawarcia umowy, itp. Sprzedawca nie może uzależnić przyjęcia reklamacji od dostarczenia paragonu fiskalnego.

W przypadku gdy rzecz sprzedana ma wadę, kupującemu przysługują zasadniczo cztery uprawnienia. Może on:

• żądać wymiany rzeczy na wolną od wad,
• żądać usunięcia wady,
• złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny,
• złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy.

Pamiętaj! Wybór uprawnienia należy zasadniczo do kupującego.

Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady. Sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego. Warto jednak mieć na uwadze, że sprzedawca może odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli:

• doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe (np. na rynku nie funkcjonuje już model telefonu, którego wymiany na nowy żądał kupujący) albo
• w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów (np. wymiana urządzenia na nowe generowałoby znacznie większy koszt niż wymiana jednego, drobnego niedziałającego elementu).

Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć również oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że:

• sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo
• wadę usunie.

Pamiętaj jednak, że ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.

W sytuacji jednak, gdy kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że:

• doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo
• wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę.

Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.

WAŻNE! Aby skorzystać z uprawnienia do odstąpienia od umowy, ujawniona wada rzeczy musi być istotna.

Kiedy składasz oświadczenie o obniżeniu ceny, powinieneś określić kwotę, o którą cena ma zostać obniżona. Ważne, by obniżka była proporcjonalna do spadku wartości towaru w związku ze stwierdzoną wadą.

Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał:

• wymiany rzeczy lub
• usunięcia wady albo
• złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona,

a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie czternastu dni, uważa się, że żądanie to uznał za uzasadnione! Jeżeli Twoje żądanie dotyczyło odstąpienia od umowy, milczenie sprzedawcy nie jest równoznaczne z uznaniem reklamacji.

Termin na złożenie reklamacji z tytułu rękojmi.

Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat. Jeżeli kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu.

WAŻNE! Po upływie wyżej wskazanych terminów odpowiedzialność sprzedawcy wygasa.

Rozpoczęcie okresu odpowiedzialności sprzedawcy następuje jednak w chwili wydania towaru, a nie jego zakupu. Jest to szczególnie istotne w przypadku transakcji dokonywanych na odległość (np. przez internet), podczas których najpierw dochodzi do zawarcia umowy, a dopiero po kilku dniach do doręczenia rzeczy.

Oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno być złożone w ciągu roku, licząc od dnia stwierdzenia wady choć, jeżeli kupującym jest konsument, termin nie może zakończyć się przed upływem terminu określonego w 568 § 1 k.c., tj. 2 lat od wydania rzeczy, a jeżeli przedmiotem sprzedaży była używana rzecz ruchoma i skrócono termin do roku- 1 rok.

Warto również zapamiętać, że jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Jeżeli jednak konsument zauważy wadę w kolejnym roku trwania odpowiedzialności sprzedawcy (a więc między 12. a 24. miesiącem od momentu wydania towaru), to będzie musiał udowodnić, że istniała ona w momencie wydania mu rzeczy.

Gwarancja.

Gwarancja jest to zapewnienie producenta o jakości towaru (niezależnie od tego, czy był on jego sprzedawcą). Powyższe oznacza, że gwarant i sprzedawca nie muszą być tym samym podmiotem. Gwarancja stanowi dobrowolne zobowiązanie gwaranta, co oznacza, że samodzielnie ustala on zakres uprawnień konsumenta i swojej odpowiedzialności.

Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Jest to więc zasadniczo pisemny dokument określający czas, na jaki udziela się gwarancji jakości oraz na jakich warunkach. Uprawniony z gwarancji może żądać od gwaranta wydania oświadczenia gwarancyjnego utrwalonego na papierze lub innym trwałym nośniku. Sprzedawca powinien wydać dokument gwarancyjny wraz z towarem.

Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na:

• zwrocie zapłaconej ceny,
• wymianie rzeczy,
• naprawie rzeczy,
• zapewnieniu innych usług.

Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym.

Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane w sposób jasny i zrozumiały. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, zwłaszcza nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Polsce, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Powinno być też w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową.

Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Powyższe oznacza, że producent może zastrzec jednak inny, dłuższy termin gwarancji, np. 5- letni.

Gwarant jest obowiązany wykonać swoje obowiązki (związane np. z naprawą lub wymianą towaru) w terminie wskazanym w treści oświadczenia gwarancyjnego. Jeżeli go nie określono, gwarant powinien dokonać tego niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni kalendarzowych – licząc od dnia dostarczenia przez kupującego wadliwego produktu do gwaranta lub udostępnienia towaru w miejscu, w którym się znajduje.

Jeżeli w wyniku rozpatrzenia reklamacji z tytułu gwarancji wymieniono wadliwy towar na nowy lub dokonano istotnych napraw, termin gwarancji biegnie od nowa od momentu dostarczenia wymienionego lub naprawionego produktu. W przypadku wymiany samodzielnej części należącej do reklamowanego towaru termin gwarancji biegnie od nowa w odniesieniu do tej części.

PAMIĘTAJ! Nie każdy produkt posiada gwarancję. Jest ona zazwyczaj udzielana przez producenta, np. na sprzęty RTV, AGD i inne urządzenia elektroniczne. Proste przedmioty, takie jak ubrania czy obuwie, nie są objęte gwarancją. Jej brak nie eliminuje jednak możliwości złożenia reklamacji z tytułu rękojmi.

WAŻNE! Niezależnie od uprawnień przyznanych w ramach gwarancji kupujący ma prawo do wykonywania uprawnień wynikających z rękojmi. W przypadku nieuwzględnienia przez gwaranta żądania wskazanego w gwarancji (np. wymiany lub naprawy) kupujący ma możliwość dochodzenia swoich praw w odniesieniu do tej samej wady w ramach rękojmi bezpośrednio od sprzedawcy (nie musi to być ten sam przedsiębiorca, który był gwarantem). Wykonanie uprawnień z tytułu gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi. Oznacza to, że wymiana lub naprawa przedmiotu w ramach gwarancji nie ogranicza możliwości późniejszego skorzystania z reklamacji z tytułu rękojmi w odniesieniu do wad ujawnionych w tym samym towarze. Jednakże w razie wykonywania przez kupującego uprawnień z gwarancji bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wykonania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu na ich wykonanie.

Podsumowując, wybór sposobu reklamacji towaru posiadającego wady zależy od kupującego. Może on domagać się naprawienia wady od sprzedającego (w przypadku rękojmi) bądź od producenta towaru (w przypadku gwarancji). Warto pamiętać, że producent nie ma obowiązku wystawiania gwarancji, natomiast sprzedawca zawsze odpowiada za wydany towar z mocy prawa. Stąd też przyjmuje się, że korzystniejsza dla kupującego jest – co do zasady – rękojmia, ponieważ jej warunki są określone w przepisach prawa, których przedsiębiorca nie może w żadnym zakresie zmieniać na niekorzyść konsumenta. Z gwarancji warto natomiast skorzystać, jeżeli upłynął już termin odpowiedzialności sprzedawcy wynikający z rękojmi (2 lata od dnia wydania towaru).

Wszelkie wątpliwości w przedmiocie procedury reklamacji towaru i podstawy jej złożenia pomoże rozwiać adwokat Angelika Rucińska prowadząca Kancelarię Adwokacką w mieście Poznań.