Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny- czym jest i kiedy ustaje?

Zawierając związek małżeński każdy z małżonków przyjmuje na siebie liczne obowiązki, z którymi skorelowane są uprawnienia drugiego małżonka. Podstawowe obowiązki małżeńskie zostały ujęte w art. 23 k.r.o., jednak przepis ten nie wyczerpuje wszystkich zachowań, do jakich małżonkowie powinni być względem siebie obowiązani. Zgodnie z treścią w/w przepisu, małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do:

1. wspólnego pożycia,
2. wzajemnej pomocy i wierności,
3. współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Jednym z najbardziej istotnych obowiązków małżeńskich jest obowiązek współdziałania dla dobra rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli. Jest on pewnego rodzaju trzonem, fundamentem, który ma eksponować sens małżeństwa. Istotą tego obowiązku jest to, aby oboje małżonkowie w równym stopniu dokładali największych starań i czynili wszystko, co dla ich rodziny będzie konieczne. Dla prawidłowego realizowania tego obowiązku niezbędne jest zatem podejmowanie wspólnych decyzji przez małżonków oraz spójne postrzeganie przez nich ich celów, planów życiowych, wartości rodzinnych. O tym, na czym dokładnie polega realizowanie przez małżonków obowiązku współdziałania dla dobra rodziny i w jaki sposób można go wyegzekwować dowiesz się z niniejszego artykułu.

Zaspokajanie potrzeb rodziny – czym jest?

Obowiązek małżonków do współdziałania dla dobra rodziny został wyrażony w art. 23 k.r.o. w sposób dosyć ogólny, nie precyzujący, jakie zachowania małżonków składają się na owe współdziałanie. Dalsze przepisy k.r.o. pozwalają jednak wskazać, jakie elementy wchodzą w zakres tego obowiązku. Obowiązek wynikający z art. 23 k.r.o. ma szerszy zakres niż wynikający z art. 27 k.r.o. obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny, jednak w doktrynie przyjmuje się, że art. 27 k.r.o. jest przepisem konkretyzującym ogólny obowiązek współdziałania dla dobra rodziny.

W myśl art. 27 zd. 1 k.r.o. oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.

Obowiązek ten spoczywa więc na obojgu małżonków, co nie oznacza to jednak, że obciąża ich w częściach równych. Należy wziąć pod uwagę możliwości zarobkowe i majątkowe każdego z małżonków, jego predyspozycje umysłowe i fizyczne. Zakresu tego obowiązku nie wyznaczają faktycznie uzyskiwane dochody przez małżonka – należy wziąć pod uwagę wysokość dochodów, jakie każdy z nich mógłby uzyskać, gdyby w pełni wykorzystał swoje możliwości i predyspozycje. Oznacza to konieczność świadczenia na rzecz rodziny tyle, ile ze względu na sytuację zdrowotną, majątkową można w ramach maksymalnych możliwości oczekiwać od małżonka.

WAŻNE! Potrzeby rodziny, do których zaspokajania są obowiązani małżonkowie dotyczą zarówno potrzeb materialnych, związanych z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego, tj. zapewnienie wspólnego lokum, opłaty związane z czynszem, mediami i innymi usługami, jak i materialnych potrzeb osobistych członków rodziny, np. wyżywienie, odzież, środki higieny, itp.

Art. 27 zd. 2 k.r.o. stanowi, że zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Z tego wynika, że praca zarobkowa, która jest głównym źródłem dochodów rodziny, umożliwiającym zaspokojenie jej materialnych potrzeb, została zrównana z pracą we wspólnym gospodarstwie domowym oraz pracą poświęconą wychowywaniu dzieci. Udział jednego z małżonków w realizacji wyżej wskazanego obowiązku polega na poświęcaniu czasu i własnych sił na pracę zarobkową, pozwalającą uzyskać środki materialne, stanowiące wspólne mienie. Z kolei udział drugiego z małżonków polega na poświęcaniu czasu i własnych sił na pełnoetatową pracę w gospodarstwie domowym i troskę nad dziećmi.

W doktrynie od wielu lat toczy się dyskusja na temat charakteru prawnego obowiązku wynikającego z art. 27 k.r.o., a mianowicie dotycząca tego, czy obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny jest obowiązkiem alimentacyjnym. Nie wdając się w szerszą dyskusję należy wskazać, że w przepisach k.r.o. nie ma obecnie żadnego uregulowania, które kreowałoby obowiązek alimentacyjny między małżonkami w trakcie trwania małżeństwa. W związku z tym tylko art. 27 k.r.o. daje podstawę do tego, aby żądać od małżonka, który nie wywiązuje się prawidłowo ze swojego obowiązku, środków utrzymania, nie tylko dla drugiego małżonka, lecz także dzieci pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.

Co zrobić, gdy jeden z małżonków nie wywiązuje się z obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny?

Niespełnianie lub nienależyte spełnianie powyższego obowiązku daje podstawę do wystąpienia przez jednego z małżonków do sądu z pozwem o zasądzenie świadczenia w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Roszczenie z art. 27 k.r.o. dochodzone jest w zwykłym trybie procesowym. Do postępowania stosuje się przepisy dotyczące dochodzenia roszczeń alimentacyjnych. Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy, a dla określenia właściwości miejscowej zastosowanie może znaleźć art. 32 k.p.c., zgodnie z którym powództwo o roszczenie alimentacyjne można wytoczyć według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.

Pozew o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny, jak każde pismo procesowe, musi spełniać ogólne warunki, wymienione w art. 126 § 1 k.p.c. Oznacza to, że sporządzając pozew w pierwszej kolejności musimy określić w nim następujące kwestie:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowany – jak wskazano powyżej, pozew o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny można złożyć sądu rejonowego wydziału rodzinnego, według miejsca zamieszkania uprawnionego,
2. oznaczenie stron postępowania – konieczne jest wskazanie imienia i nazwiska powoda (uprawnionego), jego adresu zamieszkania, nr PESEL, a także danych identyfikujących pozwanego (zobowiązanego). W przypadku, gdy powoda reprezentuje pełnomocnik również należy podać jego imię i nazwisko oraz adres zamieszkania lub siedziby,
3. oznaczenie rodzaju pisma – niezbędne jest zaznaczenie w treści pisma “Pozew o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny”,
4. osnowa wniosku – tzn. merytoryczna treść pozwu o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny, z której wynika, czego powód domaga się w postępowaniu sądowym,
5. wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów- w pozwie o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny niezbędne jest wskazanie konkretnych okoliczności faktycznych, które popierają nasze żądanie oraz przedstawienie dowodów, za pośrednictwem których owe fakty możemy wykazać (domagając się zasądzenia konkretnej kwoty pieniężnej od pozwanego, wskazujemy fakty wykazujące sytuację materialną uprawnionego, możliwości majątkowe i zarobkowe pozwanego, w jaki sposób każdy z małżonków przyczynia się bądź nie do zaspokajania potrzeb rodziny, itp. oraz przedstawiamy dowód na poparcie naszych faktów, np. zaświadczenie o zarobkach, rachunki przedstawiające aktualne koszty utrzymania rodziny, itp.),
6. podpis powoda lub jego pełnomocnika,
7. wymienienie załączników, które należy ponadto dołączyć do pozwu o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Ważne! Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych. W związku z tym pozew jest wolny od jakichkolwiek opłat.

Warto zapamiętać, że w czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację. Pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd rejonowy przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub o separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym. W związku z tym należy mieć na uwadze, że postępowanie w sprawie o zaspokojenie potrzeb rodziny wszczęte przed wytoczeniem powództwa o rozwód lub o separację, ulegnie z urzędu zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwód lub o separację co do świadczeń za okres od jego wytoczenia. Sąd rozwodowy, zawieszając postępowanie o zaspokajanie potrzeb rodziny, może jednocześnie wydać postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wykonania obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny w postępowaniu rozwodowym.

W jakiej wysokości można domagać się w postępowaniu sądowym zaspokajania potrzeb rodziny?

Ustawodawca nie wskazuje kryteriów, które pomogłyby ustalić wysokość świadczenia. W uchwale z dnia 13 października 1976 roku (sygn. akt III CZP 49/76) Sąd Najwyższy uznał, że uprawnionemu małżonkowi przysługuje „roszczenie do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków”. Małżonkowie powinni zatem żyć na takim samym poziomie. Małżonek lepiej zarabiający nie powinien więc zasadniczo żyć na wyższej stopie: np. jadać osobno w droższych restauracjach, korzystać z droższych wczasów, dokonywać bardziej ekskluzywnych zakupów wyłącznie dla siebie, itd. Wysokość świadczeń będzie zatem zależała od dochodów osiąganych przez małżonka, który nie spełnia obowiązku wskazanego w art. 27 k.r.o.

Warto mieć na uwadze, że art. 27 k.r.o. reguluje obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny jako całości.

A zatem świadczenie, o którym mowa w art. 27 k.r.o., służy zaspokojeniu potrzeb wszystkich członków rodziny, a w tym także drugiego małżonka. W związku z tym zakres obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny zależy od liczebności rodziny, albowiem rodzice powinni ze swoimi dziećmi dzielić także środki niezbędne dla ich własnego utrzymania. Dzieci wychowujące się w danej rodzinie także powinny żyć w zasadzie na równej stopie, ale z uwagi na ich odmienny poziom potrzeb chodzi tutaj o „odpowiednio” równą stopę, porównywalną z poziomem życia rodziców.

Ważne! Na podstawie art. 27 k.r.o. małżonek może skutecznie dochodzić od drugiego małżonka przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie nie ma takich dzieci.

Istotnym jest również to, że małżonek nie może uchylić się od obowiązku z art. 27 k.r.o. w ten sposób, że bez uzasadnionej przyczyny opuści rodzinę. Zdaniem Sądu Najwyższego „Istniejący w małżeństwie układ stosunków nie może być samowolnie przekreślony przez jednego małżonka”.

Ważne! Na podstawie art. 27 k.r.o. można żądać zaspokojenia bieżących i przyszłych potrzeb rodziny, a nie potrzeb „przeszłych”.

Nakazanie przez sąd wypłaty wynagrodzenia jednego małżonka do rąk drugiego małżonka.

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustawodawca przewidział również inny sposób, umożliwiający dochodzenie realizacji obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Zgodnie z art. 28 § 1 k.r.o., jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Ustawodawca do przesłanek zastosowania art. 28 k.r.o. zalicza więc:

1. pozostawanie we wspólnym pożyciu,
2. niespełnianie ciążącego na każdym z małżonków obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

Naruszenie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny może prowadzić do wystąpienia przez jednego z małżonków z wnioskiem do sądu o wypłatę wynagrodzenia za pracę lub innych należności, które uzyskał drugi z małżonków, naruszający powyższy obowiązek. Zaspokojenie należności następuje w szczególnym trybie, który umożliwia uniknięcie procesu oraz prowadzenia uciążliwego postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego. Orzeczenie nakazu wypłaty zapada w postępowaniu nieprocesowym wszczynanym na wniosek drugiego małżonka i może zapaść tylko po wysłuchaniu drugiego małżonka.

Ważne! W odniesieniu do małżonka uzyskującego wynagrodzenie sąd wysyła orzeczenie do jego zakładu pracy, który odtąd wypłaca całość albo część zarobków pierwszego małżonka do rąk drugiego małżonka. Sąd może skierować taki nakaz także do innych dłużników, zobowiązanych do świadczeń na rzecz pierwszego małżonka. Małżonek uprawniony, działając w ramach zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, może sam rozporządzić pobranym wynagrodzeniem, ale tylko w celu zgodnym z art. 27 k.r.o.

Kiedy wygasa obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny?

W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że obowiązek z art. 27 k.r.o. wygasa na skutek ustania małżeństwa. Wygaśnięcie małżeństwa jako skutek uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wiąże się co do zasady z wygaśnięciem wszelkich praw i obowiązków, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Obowiązek z art. 27 k.r.o. wygasa również w przypadku orzeczenia separacji małżonków, albowiem zgodnie z art. 614 k.r.o. sąd orzeka w sprawie o separację, tak jak w sprawie rozwodowej, o alimentach między rozłączonymi małżonkami oraz o obowiązku alimentacyjnym rodziców względem ich wspólnych dzieci.

Ważne! Do wygaśnięcia obowiązku z art. 27 k.r.o. nie prowadzi natomiast separacja faktyczna, aczkolwiek pojawiają się jednak orzeczenia, w których sądy przyjmują, iż podstawą ustalenia ustania obowiązków wymienionych w art. 27 k.r.o. może być separacja faktyczna małżonków.

Podsumowując, ustawodawca przewidział dwa tryby, umożliwiające dochodzenie od małżonka, który uchyla się od przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, realizowania swoich obowiązków w tym zakresie. Wybór jednego ze sposobów, umożliwiających dochodzenie na drodze sądowej realizacji obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny zależy więc od uprawnionego. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sporządzaniem pozwów i wniosków omawianych w niniejszym artykule.