Co zwalnia z płacenia alimentów?

Obowiązek alimentacyjny jest jednym z kluczowych elementów prawa rodzinnego, mającym na celu zapewnienie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Najczęściej dotyczy on rodziców względem dzieci, ale może obejmować również inne osoby, np. małżonków po rozwodzie czy – w szczególnych przypadkach – alimenty od dzieci dla rodziców. Kwestia alimentów budzi wiele emocji i pytań, zwłaszcza w kontekście możliwości zwolnienia z tego obowiązku. O tym w jakich sytuacjach ustaje obowiązek alimentacyjny i co może zwolnić zobowiązanego z jego płacenia dowiesz się z niniejszego artykułu.

Kiedy ustaje obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny, choć co do zasady długotrwały, nie jest wieczny i może ustać w określonych okolicznościach. W przypadku dzieci obowiązek alimentacyjny rodziców ustaje co do zasady, gdy dziecko osiągnie zdolność do samodzielnego utrzymania się. Nie jest to jednak równoznaczne z osiągnięciem pełnoletności. Same 18-ste urodziny dziecka nie powodują automatycznego uchylenia obowiązku płacenia alimentów. Dziecko pełnoletnie, które kontynuuje naukę (np. na studiach dziennych, w szkole policealnej), a tym samym nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, wciąż może domagać się alimentów od rodziców. Obowiązek ustaje, gdy dziecko zakończy edukację i jest w stanie podjąć pracę zarobkową, jednakże to również nie dzieje się ”z automatu”. Wyjątkiem może być natomiast sytuacja, w której dziecko, mimo zakończenia edukacji, nie jest w stanie się utrzymać z przyczyn od niego niezależnych (np. poważna choroba, niepełnosprawność).

W kontekście alimentów między małżonkami po rozwodzie, obowiązek ten ustaje w przypadku zawarcia przez uprawnionego do alimentów nowego związku małżeńskiego. Ponadto, obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia może wygasnąć po pięciu latach od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności Sąd przedłuży ten termin. O alimentach między małżonkami pisaliśmy m.in. w artykule pt. „Alimenty na małżonka po rozwodzie”.

Co zwalnia z płacenia alimentów?

Istnieje kilka okoliczności, które mogą zwolnić z płacenia alimentów lub uzasadnić ich obniżenie. Należy pamiętać, że każda sytuacja jest oceniana indywidualnie przez Sąd, który bierze pod uwagę wszystkie istotne okoliczności sprawy. Najistotniejszymi okolicznościami, które powodują ustanie obowiązku alimentacyjnego są:

• samodzielne utrzymanie się uprawnionego – jak wspomniano, główną przesłanką ustania obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka jest jego zdolność do samodzielnego utrzymania się. Jeśli dziecko, nawet przed osiągnięciem pełnoletności, jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoje potrzeby bytowe (np. poprzez stałą pracę zarobkową), obowiązek alimentacyjny może zostać uchylony;
• zmiana sytuacji majątkowej lub osobistej stron – znacząca zmiana sytuacji materialnej lub życiowej którejkolwiek ze stron (zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego) może stanowić podstawę do żądania zmiany wysokości alimentów, a w skrajnych przypadkach – do ich uchylenia. Przykładem może być drastyczne pogorszenie stanu zdrowia zobowiązanego, utrata pracy bez możliwości podjęcia innej, czy też znaczne zwiększenie zarobków uprawnionego. Sąd zawsze będzie analizował, czy zmiana ta jest trwała i istotna;
• niewłaściwe postępowanie uprawnionego – w pewnych, ściśle określonych sytuacjach, rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może skutkować zwolnieniem z obowiązku alimentacyjnego. Dotyczy to głównie relacji między dziećmi a rodzicami. Jeżeli dziecko, które osiągnęło pełnoletność, swoim postępowaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego doprowadza do sytuacji, w której żądanie alimentów od rodzica jest nieuzasadnione (np. rażące zaniedbywanie rodzica, znęcanie się, przestępstwa), Sąd może uchylić obowiązek alimentacyjny. Jest to jednak rozwiązanie stosowane wyjątkowo i wymaga udowodnienia poważnego naruszenia zasad;
• zawarcie nowego małżeństwa przez uprawnionego – w przypadku alimentów na rzecz byłego małżonka, zawarcie przez niego nowego związku małżeńskiego automatycznie skutkuje ustaniem obowiązku alimentacyjnego byłego małżonka;
• brak podstaw do żądania alimentów – w rzadkich przypadkach, jeśli od początku brakowało podstaw do zasądzenia alimentów (np. błędna ocena możliwości zarobkowych stron, zatajenie faktycznych dochodów), strona zobowiązana może domagać się ich uchylenia;
• śmierć uprawnionego do alimentów;
• śmierć zobowiązanego do płacenia alimentów.

Należy pamiętać, że w większości powyżej opisanych sytuacji – za wyjątkiem śmierci uprawnionego lub zobowiązanego oraz wejścia w nowy związek małżeński – zwolnienie z płacenia alimentów nie dzieje się automatycznie. Decyzję w tym przedmiocie zawsze musi podjąć Sąd po złożeniu stosownego wniosku.

Czy obowiązek płacenia alimentów wygasa z mocy prawa? Czy trzeba dokonać jakiś czynności?

Tak jak wspomnieliśmy wyżej, w omawianej kwestii ważne jest, aby zrozumieć, że obowiązek płacenia alimentów, zasądzony prawomocnym wyrokiem Sądu, nie wygasa z mocy prawa, nawet jeśli zaistniały przesłanki do jego ustania. Oznacza to, że sam fakt, iż dziecko osiągnęło pełnoletność i podjęło pracę, nie zwalnia automatycznie z obowiązku płacenia alimentów. Wyjątkiem są natomiast sytuacje jak śmierć czy wejście w nowy związek małżeński.

Aby skutecznie zwolnić się z obowiązku alimentacyjnego, należy zawsze podjąć odpowiednie kroki prawne. Zobowiązany do płacenia alimentów musi wystąpić do Sądu z pozwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego, jeśli zaistniały przesłanki do całkowitego zwolnienia z płacenia alimentów. Dopiero prawomocne orzeczenie Sądu, uchylające lub obniżające alimenty, zwalnia zobowiązanego z dotychczasowego obowiązku lub go modyfikuje. Płacenie alimentów pomimo istnienia przesłanek do ich uchylenia, bez formalnego wyroku Sądu, może prowadzić do nadpłacenia świadczeń, których odzyskanie w praktyce jest bardzo trudne.

Więcej o tematach alimentacji pisaliśmy w Sprawach o alimenty oraz w artykule pt. „Jak długo trzeba płacić alimenty na dziecko?”.

Podsumowując, obowiązek alimentacyjny jest istotnym zobowiązaniem, ale nie jest on bezterminowy. Jego ustanie lub modyfikacja jest możliwa w określonych prawem sytuacjach, takich jak osiągnięcie przez uprawnionego zdolności do samodzielnego utrzymania się, istotna zmiana sytuacji materialnej lub osobistej stron, czy też zawarcie nowego małżeństwa przez uprawnionego. Niezwykle ważne jest, aby pamiętać, że obowiązek alimentacyjny zasądzony orzeczeniem Sądu w większości przypadków nie wygasa z mocy prawa. W celu jego uchylenia lub obniżenia zawsze należy wystąpić z odpowiednim powództwem do właściwego Sądu.

W przypadku wątpliwości lub w celu skutecznego przeprowadzenia postępowania sądowego w sprawie o alimenty, zachęcamy do kontaktu z adwokat Angeliką Rucińska, specjalizującą się w sprawach rodzinnych.