Przestępstwo średniego a lekkiego uszczerbku na zdrowiu

Pojęcie ,,uszczerbku na zdrowiu” jest niezwykle istotne z punktu widzenia odpowiedzialności karnej. W zależności bowiem od stopnia uszczerbku, jakiego doznał pokrzywdzony, sprawcy będzie przypisywany odpowiedni czyn, decydujący o wysokości kary – łagodniejszej, bądź surowszej, na jaką wskazują przepisy art. 156 i 157 kodeksu karnego.

Jak odróżnić „ciężki” i „średni” uszczerbek na zdrowiu?

Odpowiedzialność karna za średni uszczerbek na zdrowiu przewidziana jest w art. 157 § 1 k.k., zgodnie z którym ,,kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1 k.k., podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”.

Uszczerbek na zdrowiu definiować zatem należy jako naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inne niż te opisane w art. 156 § 1 k.k. Przepis nie określa wprost jakie skutki zdrowotne kwalifikować można jako średni uszczerbek na zdrowiu. Zasadnicza różnica między średnim, a ciężkim uszczerbkiem sprowadza się jednak do rozmiarów skutków zdarzenia – o średnim uszczerbku na zdrowiu będziemy mogli mówić wtedy, gdy skutki przestępstwa będą mniejsze niż te, właściwe dla ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, stypizowanego w art. 156 k.k.

Ustawodawca wskazuje na następujące postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu:

1. pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2. inne ciężkie kalectwa,
3. ciężkie choroby nieuleczalne lub długotrwałe choroby realnie zagrażające życiu,
4. trwałe choroby psychiczne,
5. całkowita lub znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie,
6. trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Art. 157 k.k. ma zatem chronić przed zamachami na zdrowie ludzkie, które powodują mniejsze skutki od opisanych powyżej uszczerbków. W tym stanie rzeczy, określenie odpowiedzialności karnej za średni i lekki uszczerbek na zdrowiu ma uzupełniać regulację kodeksową i pozwalać na ukaranie także tych sprawców, których negatywne zachowanie spowodowało u pokrzywdzonego problemy zdrowotne, jednak nie o tak ciężkich skutkach, jak w przypadku przepisu art. 156 k.k.

Naruszenie czynności narządku ciała a rozstrój zdrowia

Naruszenie czynności narządu ciała polega na takim uszkodzeniu tkanek ciała ludzkiego, które występować może pod postacią obrażeń zewnętrznych lub wewnętrznych. Przykładowo naruszeniem takim może być złamanie kości, wywołanie sińców, bądź uszkodzenie narządów wewnętrznych.

Rozstrój zdrowia natomiast oznacza natomiast wszelkie zjawiska ogólnoustrojowe lub dotyczące części organizmu oraz powiązane z nimi objawy, w postaci przykładowo bólów i zawrotów głowy czy podwyższonej temperatury ciała. Są to zatem wszystkie objawy, które zakwalifikować można jako zaburzenia funkcjonowania organizmu, pomimo braku widocznych uszkodzeń/obrażeń.

Średni a lekki uszczerbek na zdrowiu

Czynnikiem pozwalającym na odróżnienie średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu jest czas, i tak:

• w przypadku średniego uszczerbku na zdrowiu (art. 157 § 1 k.k.) – zdrowotne skutki przestępstwa trwają dłużej niż 7 dni,
• w przypadku lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 157 § 2 k.k.) – zdrowotne skutki trwają przez okres krótszy, niż 7 dni.

Podkreślenia przy tym wymaga, że czasu trwania dolegliwości nie można utożsamiać z subiektywnymi odczuciami pokrzywdzonego, czasem gojenia obrażeń, długością leczenia czy hospitalizacji, a także okresem niezdolności do pracy. Oczywiście w wielu przypadkach czas trwania negatywnych skutków zdrowotnych może pokrywać się z powyżej opisanymi zdarzeniami. 7-dniowy okres naruszenia zdrowia odnosi się jednak wyłącznie do czasu trwania dysfunkcji organizmu – jest to zatem czas od momentu zachowania sprawcy do ustania zaburzeń zdrowotnych organizmu i przywrócenia jego normalnego funkcjonowania.

Dla obu przestępstw nie ma przy tym znaczenia, czy zostały one popełnione z użyciem określonych przedmiotów, w tym także szczególnie niebezpiecznych (np. nóż). Ocenie podlegają wyłącznie zdrowotne skutki dokonanego czynu.

Ostateczna kwalifikacja stopnia uszkodzenia ciała dokonywana jest przez biegłego lekarza na podstawie analizy okoliczności zdarzenia, w tym dokumentacji medycznej, wyników sądowo-lekarskiego badania pokrzywdzonego, jak również dokumentacji fotograficznej obrażeń, sporządzonej przez pokrzywdzonego.

Kara za przestępstwo średniego uszczerbku na zdrowiu to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

W przypadku lekkiego uszczerbku na zdrowiu jest to alternatywnie: grzywna, ograniczenie wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, a orzeczony środek karny spełni cele kary, sąd może odstąpić od wymierzenia kary (art. 59 § 1 k.k.). Nadto, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne po spełnieniu przesłanek z art. 66 § 1 k.k.

Komentowane przestępstwa z art. 157 § 1 k.k. i 157 § 2 k.k. mogą być popełnione wyłącznie umyślnie – ale zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Sprawca może zatem celowo dążyć do naruszenia zdrowia ofiary, jak również przewidywać możliwość wywołania takich skutków i godzić się z takimi konsekwencjami własnego czynu.

Co istotne, ściganie przestępstwa lekkiego uszczerbku na zdrowiu odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą. Oznacza to, że akt oskarżenia może zostać sporządzony i wniesiony przez samego pokrzywdzonego, a w przypadku gdy jest nim małoletni – jego przedstawiciel ustawowy. W przypadku średniego uszczerbku na zdrowiu, ściganie następuje z oskarżenia publicznego, chyba że przestępstwo zostało wyrządzone nieumyślnie, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa.

Lekki uszczerbek na zdrowiu czy naruszenie nietykalności cielesnej?

W praktyce wiele trudności sprawia odróżnienie sytuacji, czy dany czyn sprawcy wyrządził lekki uszczerbek na zdrowiu, czy też powinien być kwalifikowany według art. 217a k.k., jako naruszenie nietykalności cielesnej.

Powyższy problem pozostaje o tyle aktualny, że oba przestępstwa powodują zbliżone skutki; ciężko jest zatem wyznaczyć granicę, czy wywołane u poszkodowanego obrażenie ciała w postaci siniaka, czy otarcia skóry jest jedynie naruszeniem nietykalności cielesnej, czy też stanowi już lekki uszczerbek na zdrowiu.

Naruszenie nietykalności cielesnej stanowi ,,wszelkie zachowanie, przez które ciało pokrzywdzonego doznaje dotyku ze strony sprawcy, przy czym dotyk ten nie jest przez niego akceptowany” (por. T. Wąsek, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny, t. I., 2010, Nb 11). Może to być przykładowo oplucie, popchnięcie, wywołanie niewielkiego obrzęku skóry, czy lekkie zadrapania.

Różnica pomiędzy opisywanymi czynami sprowadza się zatem do skutków tych przestępstw; niewątpliwie uszczerbek na zdrowiu niesie za sobą większe dolegliwości dla pokrzywdzonego i może wywoływać realne zaburzenia funkcjonowania organizmu. Natomiast dla przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej istotne są subiektywne odczucia pokrzywdzonego, w tym doznany przez niego dyskomfort, ból, czy poniżenie.

W takich sytuacjach konieczne okazać się może sporządzenie opinii biegłego z zakresu medycyny sądowej, który ustali stopień uszczerbku na zdrowiu, decydujący o ostatecznej kwalifikacji karnoprawnej czynu sprawcy. Niezbędnym jest zatem, by pokrzywdzony niezwłocznie dokonał obdukcji u lekarza oraz dokumentacji zdjęciowej obrażeń. Podkreślić przy tym należy, iż kara za naruszenie nietykalności cielesnej jest łagodniejsza, niż w przypadku uszczerbku na zdrowiu i stanowi ona karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Jeżeli jesteś ofiarą przestępstwa i szukasz pomocy, bądź występujesz w roli sprawcy i konieczna jest dla Ciebie właściwa linia obrony – zapraszamy do kontaktu z adwokat Angeliką Rucińską, która gwarantuje fachową pomoc prawną i profesjonalne prowadzenie spraw z zakresu prawa karnego.